Trends in Media:Tijd

Mediagebruik in een veranderend medialandschap

Mediagebruik maakt een vast deel uit van de dagelijkse routine van veel Nederlanders. Het medialandschap is aan het veranderen. Door de opkomst van de smartphone en tablet en snellere en goedkopere internetverbindingen is het mogelijk om waar en wanneer dan ook te kijken, luisteren, lezen en communiceren. Mediabedrijven spelen daarop in met streamingsdiensten en YouTube-kanalen. Dagbladen hebben bijvoorbeeld allemaal een website en een app en maken naast geschreven artikelen ook korte filmpjes en podcasts. Burgers zetten zelf ook content online, zoals foto’s, filmpjes, vlogs of blogs. Media zijn dus steeds flexibeler, toegankelijker en interactiever geworden. Mediabedrijven zijn eigenlijk multimedia­bedrijven (CvdM 2019) en burgers mediaproducenten.

Dit veranderende medialandschap zorgt voor meer keuzevrijheid voor mediagebruikers en de mogelijkheid om wanneer dan ook en waar dan ook media te consumeren. Dit betekent echter niet dat mensen ook massaal hun mediagebruik aanpassen. Onderzoek laat keer op keer zien dat oude gewoonten soms diep ingesleten zijn (o.a. De Haan 2010). Toch bestaan er in de publieke opinie beelden over een razendsnel veranderend mediagebruik. Mensen zouden meer media zijn gaan consumeren, niet meer van papier lezen en geen ‘live’ televisie meer kijken. Of dit gebeurt en hoe snel de ontwikkelingen gaan, is echter nog de vraag. Veranderen de mediagewoonten van Nederlanders? Welke wel en welke niet? En bij welke groepen zien we de grootste verschuivingen? In deze digitale publicatie beschrijven we trends in het gebruik van media en het bezit van media-apparaten van Nederlanders in de periode 2013 tot en met 2018. Hiermee beogen we de discussies over media in maatschappij en beleid van zo goed mogelijke informatie te voorzien.

Functies van media

Media hebben verschillende functies (McQuail 2000; WRR 2005). Ze vormen een belangrijke bron voor informatie van burgers. Media stellen mensen op de hoogte van de meest actuele maatschappelijke onderwerpen, door middel van bijvoorbeeld nieuwsbulletins, achtergrondartikelen in tijdschriften, of interacties op sociale media. Naast deze informerende en sociale functie vormen media een platform voor culturele uitingen en voor vermaak; denk hierbij aan muziek, films en series. Ook brengen media mensen met elkaar in verbinding. Met mogelijkheden om te bellen, e-mailen, berichten te sturen en allerlei verschillende platforms voor sociale media is het mogelijk om tegen zeer beperkte kosten in een mum van tijd met mensen over de hele wereld in contact te komen. Ten slotte stimuleren media de identiteitsvorming door het aanbieden van rolmodellen voor het eigen handelen (ook wel socialisatie of – in het geval van immigranten – culturele integratie genoemd) (Huysmans et al. 2004; Van Noije en Wennekers 2019). Om te weten te komen of media hun taken naar behoren vervullen, hoe verschillende bevolkingsgroepen media gebruiken en waar mogelijke risico’s zoals geen, eenzijdig of excessief mediagebruik optreden, onderzoekt het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) regelmatig het mediagebruik van Nederlanders. Met het onderzoek Media:Tijd – dat is uitgevoerd in 2013, 2015 en 2018 – kan het mediagebruik gedetailleerd in kaart worden gebracht. Op basis van deze beschrijving zal in latere publicaties nader ingegaan worden op de gevolgen van mediagebruik voor de genoemde functies.

Achtergrond

Media:Tijd is een tijdsbestedingsonderzoek waarmee mediagebruik in de volle breedte en op gedetailleerde wijze wordt gemeten. In het Media:Tijd-onderzoek wordt onder ‘media’ verstaan: oude en nieuwe media, online en offline media, vaste en mobiele media, en media voor zowel persoonlijke als massacommunicatie. Om de complexiteit van het mediagebruik in kaart te brengen, stelt het onderzoek afzonderlijke vragen over activiteiten (kijken, luisteren, lezen, communiceren, gamen, internetten en computeren), dragers (vaste en mobiele apparaten, maar ook papier) en content (de inhoud die respondenten tot zich nemen, zoals televisieprogramma’s of krantenartikelen). Door deze ontkoppeling van activiteiten, dragers en content ontstaat een scala aan combinaties om te analyseren en te beschrijven. In deze publicatie staan de gegevens van 2018 centraal, maar besteden we ook extra aandacht aan ontwikkelingen over de tijd, op basis van vergelijkingen met de twee eerdere metingen van Media:Tijd uit 2013 en 2015.

Het Media:Tijd-onderzoek is een samenwerking van het Sociaal en Cultureel Planbureau en onderzoeksorganisaties op het gebied van media, namelijk Nationaal Luister Onderzoek (NLO), Nationaal Onderzoek Multimedia (NOM) en Stichting KijkOnderzoek (SKO). In 2018 heeft ook het Platform Media-adviesbureaus (PMA) meegedaan. Aan de begeleiding van het onderzoek leverde de afdeling Publieksonderzoek van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) ook een bijdrage. Onderzoeksbureau Gfk voerde het veldwerk van alle drie de metingen uit.