Syrische statushouders op weg in NederlandDe ontwikkeling van hun positie en leefsituatie

Meer Syriërs aan het werk

In 2017 had 11% van de Syrische statushouders betaald werk, in 2019 is dat opgelopen tot 34%. Het aandeel werkenden in de algemene bevolking van 15-74 jaar is 69% (CBS 2020a).

Mede als gevolg van de groei van het aandeel werkenden is ook het aandeel Syriërs dat deel uitmaakt van de beroepsbevolking toegenomen. Bij de beroepsbevolking gaat het om personen met betaald werk en om personen die actief naar werk zoeken en beschikbaar zijn. Het aandeel personen dat geen deel uitmaakt van de beroepsbevolking is aanzienlijk afgenomen: van 78% in 2017 naar 54% in 2019. Het verschil met de algemene bevolking van 15-74 jaar is overigens nog groot: daarvan behoort 29% tot de niet-beroepsbevolking (CBS 2020b).

Het is gangbaar om het werkloosheidspercentage af te meten aan de beroepsbevolking. Dan blijkt dat het aandeel werklozen in de beroepsbevolking is gedaald van 52% in 2017 naar 28% in 2019 (niet getoond in figuur 1).

Vrouwen minder vaak aan het werk en minder snelle toename

Het aandeel vrouwen met betaald werk is aanzienlijk lager dan het aandeel bij de mannen. Het is tussen 2017 en 2019 ook iets minder snel gestegen dan bij de mannen. Jongeren zijn het vaakst actief op de arbeidsmarkt. Maar weinig Syriërs van 45 jaar en ouder zijn actief op de arbeidsmarkt. Bij alle leeftijdscategorieën is de arbeidsparticipatie tussen 2017 en 2019 gestegen.

Langer in Nederland, vaker aan het werk

De arbeidsparticipatie is ook gebonden aan de periode dat men in Nederland woont. Van de Syriërs die in 2014 naar Nederland zijn gekomen heeft in 2019 ruim twee vijfde een betaalde baan, van degenen die in 2016 in Nederland zijn gaan wonen geldt dit voor een vijfde. Bij de groep die in 2014 is gekomen, zien we ook een daling van het aandeel bijstandsuitkeringen (zie kaart Uitkering en rondkomen).

In de eerste fase van het verblijf is de oriëntatie op de arbeidsmarkt gering, onder meer omdat men bezig is met het leren van de Nederlandse taal en met de inburgering (vgl. Miltenburg en Dagevos 2019). Naarmate men langer in Nederland is, verandert dit. De inburgering wordt afgerond, de maatschappelijke begeleiding afgesloten (zie kaart Inburgering) en dat geeft ruimte om de arbeidsmarkt te betreden. Er zijn op dit punt dus duidelijke verschillen tussen Syriërs die hier langer verblijven en degenen die recent zijn aangekomen, maar het is niet zo dat de toename in arbeidsparticipatie tussen 2017 en 2019 sterk tussen deze categorieën verschilt.

Syriërs die als eerste aanvrager naar Nederland zijn gekomen hebben vaker werk dan degenen die als nareiziger of in het kader van gezinshereniging naar Nederland zijn gekomen. De arbeidsparticipatie van nareizigers is niet alleen lager, maar tussen 2017 en 2019 ook minder snel toegenomen dan bij eerste aanvragers. Nareizigers zijn vaak vrouw en kort in Nederland, kenmerken die van invloed zijn op de arbeidsparticipatie. Verder blijft de arbeidsparticipatie van Syriërs met maximaal basisonderwijs achter bij hogere opleidingsgroepen. Wel is bij de verschillende opleidingscategorieën de toename van de arbeidsparticipatie tussen 2017 en 2019 ongeveer even groot.

Nog steeds overwegend flexibele banen en laag beroepsniveau

De toegenomen arbeidsparticipatie tussen 2017 en 2019 is een positieve ontwikkeling in de integratie van Syrische statushouders. Daar staat tegenover dat werkende Syriërs in overgrote meerderheid werkzaam zijn in een flexibele baan (93%) , een met 2017 vergelijkbaar aandeel. Ook zien we tussen 2017 en 2019 weinig veranderingen in het beroepsniveau (83% is werkzaam op elementair of laag niveau) en in de aansluiting tussen opleiding en werk (rond de 40% van de werkenden in loondienst geeft aan dat er sprake is van passend werk). Wel is tussen 2017 en 2019 de afhankelijkheid van kleine baantjes (0-11 uur per week) afgenomen.

Vaker op zoek naar werk

Van de mensen die niet tot de beroepsbevolking behoren is bekend of ze willen werken en de afgelopen vier weken naar werk hebben gezocht. Onder hen is tussen 2017 en 2019 het aandeel gelijk gebleven dat aangeeft al dan niet te willen werken. Wel geven mensen binnen de niet-beroepsbevolking vaker aan naar werk te hebben gezocht. Was dit in 2017 nog 33%, in 2019 heeft 45% van de niet-beroepsbevolking in de afgelopen vier weken naar werk gezocht. De oriëntatie op de arbeidsmarkt is dus toegenomen. Daarbij zijn er forse verschillen tussen mannen en vrouwen. Niet alleen geven mannen vaker dan vrouwen aan dat ze willen werken, ze zoeken ook vaker naar werk.

Geen betaald werk? Onvoldoende beheersing Nederlands vaak als reden genoemd

Syriërs die geen betaald werk hebben, noemen daarvoor het vaakst als reden dat zij de Nederlandse taal niet goed beheersen. Ook geven veel niet-werkenden aan dat zij eerst het inburgeringsexamen willen halen of dat ze bezig zijn met een opleiding of die willen gaan volgen. Het ontbreken van de juiste netwerken wordt ook vaak genoemd, net als het ontbreken van geschikte vacatures. Ongeveer een kwart van de niet-werkenden voert zijn of haar gezondheid aan als belemmerende factor. Eenzelfde aandeel wijt het aan een buitenlands diploma. Slechts weinigen zijn van mening dat discriminatie een belangrijke reden is dat ze geen werk hebben.

Mannen en vrouwen noemen in grote lijnen dezelfde redenen waarom ze geen betaalde baan hebben. Tussen leeftijdsgroepen zijn er wel aanzienlijke verschillen. Dat men geen betaald werk heeft, schrijven Syriërs van 45 jaar en ouder vaak toe aan hun onvoldoende beheersing van het Nederlands en aan hun gezondheid. Bij jongeren speelt een belangrijke rol dat ze een opleiding (willen gaan) volgen. Factoren die te maken hebben met hun Nederlandse taal, netwerken of gezondheid noemen jongeren minder vaak.

De Nederlandse taal, de inburgering en een opleiding worden door mensen die in 2014 zijn aangekomen minder vaak genoemd als reden dat ze geen betaald werk hebben dan door mensen die in 2015 aankwamen. Mensen met maximaal basisonderwijs noemen als belangrijke reden vaak dat ze niet goed Nederlands spreken. Dat zij een opleiding (willen gaan) volgen geven zij het minst vaak als reden. Mensen die hoger onderwijs in het buitenland volgden, noemen minder vaak gezondheid als reden van niet werken en wijten het juist het vaakst aan een buitenlands diploma.

Zoeken via advertenties, netwerken en klantmanager gemeente

In hun zoektocht naar werk raadplegen Syrische werkzoekenden vaak advertenties, schakelen ze netwerken in en zoeken ze naar werk via de klantmanager bij de gemeente. Een derde van de Syrische werkzoekenden maakt gebruik van social media. Vrouwen zoeken vaker dan mannen naar werk via advertenties, maar schrijven zich minder vaak bij een uitzendbureau in. Interessant is verder dat vrouwen minder vaak contact hebben met een klantmanager. Dit ondersteunt eerder onderzoek dat erop wees dat vrouwen het risico lopen minder in beeld te zijn van het gemeentelijk beleid (Gruijter en Hermans 2019).

Netwerken belangrijk bij vinden van een baan

Syrische werkzoekenden schakelen in hun zoektocht naar werk vaak hun netwerken in. En dit blijkt behoorlijk effectief. Van de hier onderscheiden vindkanalen leiden netwerken het vaakst naar betaald werk. Een derde van de Syriërs met betaald werk heeft op deze manier zijn/haar huidige baan gevonden. Daarna volgen op zekere afstand advertenties, zelf werkgevers benaderen, via een uitzendbureau en via de gemeente/klantmanager.