Vertrouwen in Nederlandse instanties

Noyon, Sanne; Maliepaard (WODC), Mieke

15 / 19

Vertrouwen in Nederlandse instanties

Auteurs: Sanne Noyon en Mieke Maliepaard (WODC)

Hoog institutioneel vertrouwen onder Syriërs

Syriërs hebben veel vertrouwen in Nederlandse instanties. Met name de regering, de Nederlandse rechters en de politie genieten veel vertrouwen: tussen de 93% en de 96% van de Syriërs geeft aan deze instanties te vertrouwen. Deze resultaten zijn in lijn met ander onderzoek onder statushouders in Nederland (Noyon et al. nog te verschijnen). Ook in vergelijking met de algemene bevolking van Nederland, waar het vertrouwen (in 2018) in de Tweede Kamer, rechters en politie op respectievelijk 42%, 73% en 75% ligt (CBS 2020), kunnen we vaststellen dat Syriërs veel vertrouwen hebben in Nederlandse instanties. Hun vertrouwen in de media ligt met 80% relatief lager, maar is nog steeds hoger dan onder de algemene Nederlandse bevolking. Daarvan geeft slechts 36% aan vertrouwen te hebben in de pers (CBS 2020).

Kunnen we de resultaten voor statushouders vergelijken met die van de Nederlandse bevolking?

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft in 2018 onderzoek gedaan naar vertrouwen in instanties in Nederland. De vraagstelling had dezelfde vorm als in het onderzoek onder Syriërs, maar enkele instanties waren anders. De instanties die aan bod kwamen in het CBS-onderzoek zijn de medemens, rechters, de politie, het leger, banken, grote bedrijven, ambtenaren, pers, kerken, de Tweede Kamer en de EU. In het onderzoek onder Syriërs maken we directe vergelijkingen met het CBS-onderzoek voor rechters en de politie. Hoewel de pers en de media, evenals de Tweede Kamer en de regering, strikt genomen niet hetzelfde zijn, nemen we aan dat deze in de ogen van recent gearriveerde statushouders een vergelijkbare rol vervullen. Daarom maken we ook voor deze instanties vergelijkingen tussen Syriërs en de algemene Nederlandse bevolking.

Hoog vertrouwen in IND en DUO

In lijn met de hoge tevredenheid onder Syriërs met hun behandeling door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) (zie kaart Ervaringen met Nederlandse procedures en instanties), zien we dat 95% van de Syriërs vertrouwen heeft in de IND. Bij dit resultaat is het belangrijk in het achterhoofd te houden dat alle deelnemers aan dit onderzoek een verblijfsvergunning hebben gekregen en waarschijnlijk dus tevreden zullen zijn met de uitkomst van hun contact met de IND. Ook de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), de instantie die verantwoordelijk is voor de inburgeringsexamens en leningen, geniet veel vertrouwen: 96% van de Syriërs geeft aan DUO te vertrouwen. De gemeente geniet het vertrouwen van 91% van de Syriërs. Hiermee komen statushouders in aanraking voor zaken als de participatieverklaring, huisvesting en uitkeringen. Het vertrouwen in VluchtelingenWerk Nederland (VWN) en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) ligt met 82% wat lager.

De positieve resultaten kunnen samenhangen met tevredenheid over de manier waarop mensen zijn behandeld (zie kaart Ervaringen met Nederlandse procedures en instanties). Maar mogelijk zijn ze mede te verklaren doordat statushouders voorzichtig zijn met kritiek op instanties.

Met welke instanties krijgen statushouders te maken in Nederland?

Statushouders krijgen bij aankomst in Nederland te maken met allerlei instanties. De IND is verantwoordelijk voor het beoordelen van asiel- en gezinsherenigingsaanvragen. Ook als iemand een permanente verblijfsvergunning wil aanvragen, beoordeelt de IND of hij hiervoor in aanmerking komt. Zolang de eerste asielaanvraag in behandeling is bij de IND, is het COA verantwoordelijk voor de opvang van asielzoekers. Als een asielaanvraag is ingewilligd, gaat die verantwoordelijkheid over naar de gemeente. Behalve voor huisvesting is de gemeente verantwoordelijk voor (maatschappelijke) begeleiding, waaronder het participatieverklaringstraject, en begeleiding naar werk. Als een statushouder geen werk heeft, is de gemeente ook verantwoordelijk voor het betalen van de bijstandsuitkering. Inburgering is de eigen verantwoordelijkheid van de statushouder. Voor inburgeringsonderwijs en taalcursussen kunnen statushouders een lening afsluiten bij DUO. DUO is verder verantwoordelijk voor het afnemen van de inburgeringsexamens. VluchtelingenWerk Nederland biedt vluchtelingen begeleiding bij alles waar zij tijdens hun eerste tijd in Nederland mee te maken krijgen.

Syrische jongeren en hoogopgeleiden hebben minder vertrouwen in instanties

Opvallend is dat het aandeel jongeren dat aangeeft vertrouwen te hebben in instanties over het algemeen wat lager is dan het aandeel ouderen. Waar bijvoorbeeld 80% van de Syriërs tussen de 15 en 24 zegt vertrouwen in het COA te hebben, geldt dit voor 88% van de 45-plussers. We zien een vergelijkbaar verschil bij vertrouwen in de gemeente: 88% van de jongste groep heeft vertrouwen in de gemeente, in vergelijking tot 95% van de groep van 45 jaar en ouder. In relatie tot sommige instanties speelt ook opleidingsniveau een rol: hoogopgeleide Syriërs hebben minder vaak vertrouwen in de media, IND, VWN, COA en de gemeente dan lageropgeleiden. Dit verschil is het meest evident bij het COA: 90% van de laagst opgeleide groep zegt vertrouwen in deze instantie te hebben, tegenover 76% van de hoogst opgeleide Syriërs.

Deze verschillen tussen groepen zijn vooral opvallend omdat voor de algemene Nederlandse bevolking juist geldt dat jongeren vaak meer vertrouwen hebben in instanties dan ouderen, en hoogopgeleiden meer dan laagopgeleiden (Schmeets 2018: 7-8). Overigens zien we dat Syrische jongeren en hoogopgeleiden over het algemeen ook minder tevreden zijn over Nederlandse procedures en instanties (zie kaart Ervaringen met Nederlandse procedures en instanties). In dit licht is het niet verrassend dat jongeren en hogeropgeleiden lager scoren op institutioneel vertrouwen.

Syriërs die aankwamen in 2015 hebben minder vertrouwen in COA

In sommige gevallen lijken tijdsgebonden omstandigheden mee te spelen in institutioneel vertrouwen. Zo hebben mensen die in Nederland zijn aangekomen in 2015, een jaar waarin veel asielmigranten naar Nederland kwamen en de wachttijden opliepen, minder vertrouwen in het COA dan mensen die eerder of later zijn aangekomen. Het zou kunnen dat dit samenhangt met de tijd die zij hebben doorgebracht in de asielopvang of het grote aantal verhuizingen in die periode. In eerder onderzoek (Dagevos en Miltenburg 2018) bleek dat Syriërs die in 2015 in Nederland zijn aangekomen, ook minder tevreden waren met de COA-opvang dan mensen die eerder of later kwamen.

Tabel 1Vertrouwen in Nederlandse instanties^a

totaal	rechters	media	politie	regering	IND	VWN	COA	DUO	gemeente
	95	80	93	96	95	82	82	96	91
geslacht	rechters	media	politie	regering	IND	VWN	COA	DUO	gemeente
man	95	78	93	96	95	81	81	96	90
vrouw	94	83	94	97	95	83	84	96	92
leeftijd	rechters	media	politie	regering	IND	VWN	COA	DUO	gemeente
15-24 jaar	92	74	91	94	92	80	80	95	88
25-34 jaar	96	80	92	96	96	80	78	97	91
35-44 jaar	96	83	95	97	96	83	83	97	91
≥ 45 jaar	96	83	96	98	96	86	88	96	95
aankomstjaar	rechters	media	politie	regering	IND	VWN	COA	DUO	gemeente
≤ 2014	95	79	93	97	95	83	84	96	90
2015	95	80	93	96	95	81	80	96	91
2016	95	82	94	97	98	86	89	96	90
opleiding	rechters	media	politie	regering	IND	VWN	COA	DUO	gemeente
maximaal basisonderwijs	95	86	94	97	97	87	90	96	94
lager middelbaar onderwijs	95	83	94	96	95	84	86	97	93
hoger middelbaar en beroepsonderwijs	94	80	93	96	95	80	80	96	91
hoger onderwijs	96	74	92	96	95	78	76	97	87
type vergunning	rechters	media	politie	regering	IND	VWN	COA	DUO	gemeente
asielaanvrager	95	79	94	96	95	82	79	96	91
nareiziger	95	81	92	96	94	82	89	96	91

aSyriërs konden voor elk van de genoemde Nederlandse instanties aangeven of zij hier heel veel, tamelijk veel, niet zoveel of helemaal geen vertrouwen in hadden. Voor de analyses zijn de antwoorden ‘heel veel vertrouwen’ en ‘tamelijk veel vertrouwen’ samengevoegd in de categorie ‘hoog vertrouwen’, en de antwoorden ‘niet zoveel vertrouwen’ en ‘helemaal geen vertrouwen’ in de categorie ‘laag vertrouwen’. Het weergegeven percentage is het aandeel ‘hoog vertrouwen’.

Bron:SCP/CBS (NSN’19 verrijkt met registergegevens), gewogen gegevens

Voorzichtig positieve conclusies over institutioneel vertrouwen onder Syriërs

Vertrouwen in instanties is een belangrijke voorwaarde voor het bestaan van de democratische rechtsstaat (Schuyt 2004) en de werking ervan (Trinkner en Tyler 2016). In dit licht is de hoge mate van institutioneel vertrouwen onder Syrische statushouders gunstig. Statushouders zijn nog relatief kort in Nederland en het is te vroeg om te zeggen of hun vertrouwen in Nederlandse instanties stabiel is. Het is interessant om te zien hoe institutioneel vertrouwen zich zal ontwikkelen naarmate Syriërs langer in Nederland verblijven.

Literatuur

CBS (2020). Vertrouwen in mensen en in organisaties; persoonskenmerken. Geraadpleegd 17 januari 2020 via https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/82378NED/table?ts=1568023949124.

Dagevos, J. en E. Miltenburg (2018). Periode in de opvang. In: J. Dagevos, W. Huijnk, M. Maliepaard en E. Miltenburg (red.), Syriërs in Nederland. Een studie over de eerste jaren van hun leven in Nederland (p. 68-79). Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau.

Noyon, S., M. van der Meer, I. Kulu-Glasgow en D. Schans (nog te verschijnen). Steun voor de Nederlandse rechtsstaat onder statushouders. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum.

Schmeets, H. (2018). Vertrouwen op de kaart. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Schuyt, C.J.M. (2004). De waarden van de rechtsstaat. In: Buijsen, M. (red.), Krakend recht en verharde moraal (p. 143-159). Nijmegen: Valkhof Pers.

Trinkner, R. en T.R. Tyler (2016). Legal Socialization: Coercion versus Consent in an Era of Mistrust. In: Annual Review of Law and Social Science, jg. 12, p. 417-439.

Deze kaart citeren

Noyon, S. en M. Maliepaard (2020). Vertrouwen in Nederlandse instanties. In: Syrische statushouders op weg in Nederland: De ontwikkeling van hun positie en leefsituatie. Geraadpleegd op [datum vandaag] via https://digitaal.scp.nl/syrische-statushouders-op-weg-in-nederland/vertrouwen-in-nederlandse-instanties.

Informatie noten

In deze studie kijken we naar het cohort Syriërs dat tussen 1 januari 2014 en 1 juli 2016 een verblijfsvergunning asiel heeft gekregen en hun kinderen en partner die als nareiziger of in het kader van gezinshereniging naar Nederland zijn gekomen.