16 / 19
Ervaringen met Nederlandse procedures en instanties
Syriërs tevreden over Nederlandse procedures
Syriërs zijn over het algemeen tevreden over de Nederlandse asiel- en gezinsherenigingsprocedures. Een grote meerderheid van de Syriërs vindt de asielprocedure eerlijk (90%) en duidelijk (87%). De tevredenheid over de snelheid van de procedures ligt wat lager: 73% is het er (helemaal) mee eens dat de asielprocedure snel is.
De gezinsherenigingsprocedure wordt wat minder positief beoordeeld. 69% van de Syriërs is het er (helemaal) mee eens dat de procedure eerlijk is. Hoewel een meerderheid van 78% de gezinsherenigingsprocedure duidelijk vindt, is slechts 60% van mening dat de gezinsherenigingsprocedure snel is. Tegelijkertijd is grofweg een derde het (helemaal) eens met de stelling dat de Nederlandse gezinsherenigingsprocedure erop gericht is om zo weinig mogelijk familieleden te laten overkomen. 28% van de Syriërs is het daarentegen (helemaal) oneens met deze stelling en 16% is het hiermee eens noch oneens. Daarnaast heeft ongeveer een kwart van de Syriërs deze vraag met ‘weet niet’ beantwoord.
Over het algemeen zijn jongeren kritischer over de asiel- en gezinsherenigingsprocedures, en hetzelfde geldt voor hogeropgeleide Syriërs.
Vrouwen positiever dan mannen over gezinsherenigingsprocedure
Kijken we alleen naar oordelen over de gezinsherenigingsprocedure, dan zien we dat vrouwen positiever oordelen dan mannen. Het zou kunnen dat (een succesvolle) ervaring met procedures een rol speelt in het vormen van een oordeel over de procedures. Zo vinden mensen die zelf als nareiziger of gezinshereniger naar Nederland zijn gekomen de gezinsherenigingsprocedure vaker duidelijk, en ook eerlijk en snel. Daarnaast lijkt het moment van aankomst in Nederland uit te maken: mensen die in 2016 naar Nederland zijn gekomen, zijn positiever over de snelheid van de gezinsherenigingsprocedure dan Syriërs die eerder kwamen. Ook geeft een groter aandeel van deze groep aan de gezinsherenigingsprocedure duidelijk en eerlijk te vinden. Dit verschil moet voorzichtig worden geïnterpreteerd, aangezien slechts een kleine groep Syriërs die in 2016 in Nederland aankwamen deze vraag heeft beantwoord.
Hoe gaat de asielprocedure in zijn werk?
De asielprocedure start met het indienen van een asielaanvraag in het aanmeldcentrum in Ter Apel, in de provincie Groningen. Voor mensen die met het vliegtuig komen, gebeurt dit in het aanmeldcentrum bij Schiphol. Na het indienen van de asielaanvraag vinden er, afhankelijk van de gevolgde procedure, een of meerdere gehoren plaats. In die gehoren stelt de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) vragen over de identiteit van de aanvrager, de reis naar Nederland en de reden waarom iemand asiel aanvraagt in Nederland. Op basis van de informatie uit de gehoren besluit de IND of de aanvrager in aanmerking komt voor een tijdelijke verblijfsvergunning asiel in Nederland (zie www.ind.nl voor de voorwaarden). Mocht de IND besluiten de asielaanvraag af te wijzen, dan kan de aanvrager ervoor kiezen om in beroep te gaan. Ook kunnen mensen er op een later moment, bijvoorbeeld bij gewijzigde omstandigheden, voor kiezen om een nieuwe aanvraag in te dienen.
Hoe gaat de gezinsherenigingsprocedure in zijn werk?
Als de asielaanvraag is ingewilligd, mag de statushouder binnen drie maanden een aanvraag indienen om zijn of haar familie te laten overkomen. Dit heet nareis. De mogelijkheid tot nareis geldt voor partners en kinderen jonger dan 25. Als de statushouder een alleenstaande minderjarige vreemdeling is, kan hij ook een aanvraag indienen om ouders te laten overkomen. Voor alle nareis- en gezinsherenigingsaanvragen geldt dat met documenten moet worden aangetoond dat er een familierelatie is.
Als de IND besluit dat familieleden mogen overkomen, moeten deze binnen drie maanden naar een Nederlandse ambassade of consulaat reizen om de reisdocumenten in orde te maken. Deze reis, en die naar Nederland, organiseert en betaalt de (familie van de) statushouder zelf. Mocht het niet lukken om binnen drie maanden een nareisaanvraag in te dienen, dan kunnen statushouders proberen om hun familieleden naar Nederland te laten komen via de reguliere gezinsherenigingsprocedure. Hieraan zijn strengere voorwaarden verbonden, zoals een inkomenseis (zie www.ind.nl).
Figuur 1Oordeel asiel- en gezinsherenigingsproceduresa
aNiet iedereen heeft de vraag beantwoord, omdat de vraag willekeurig is voorgelegd aan de halve steekproef, (n)=1257. Het weergegeven percentage is het aandeel ‘(helemaal) mee eens’.
Bron:SCP/CBS (NSN’19 verrijkt met registergegevens), gewogen gegevens
Syriërs meest tevreden over IND en DUO
Syriërs zijn over het algemeen tevreden over de instanties waarmee zij contact hebben gehad in Nederland, maar er zijn wel verschillen in tevredenheid tussen de instanties.
Wie heeft de vragen over tevredenheid beantwoord?
Alle respondenten konden aangeven met welke instanties zij tijdens hun verblijf in Nederland te maken hadden gehad. Iedereen die had aangegeven persoonlijk contact te hebben gehad met de IND, kreeg een vraag over tevredenheid over (de behandeling door) de IND voorgelegd. Verder werd willekeurig een van de instanties toegewezen waarvan de respondent had aangegeven dat hij of zij daar contact mee had gehad. Hier werden dezelfde vragen over beantwoord. Mensen die zelf geen contact hadden gehad met de IND, kregen alleen de vragen over een van de instanties waarmee zijn wel contact hadden gehad. Deze werkwijze betekent dat de aantallen respondenten per instantie wisselen.
Een overgrote meerderheid van 90% van de Syriërs geeft aan (zeer) tevreden te zijn over de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en 89% over de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Het positieve oordeel over de IND zou deels verklaard kunnen worden doordat alle respondenten een verblijfsvergunning hebben gekregen en dus hoogstwaarschijnlijk tevreden zijn met dit resultaat. Daarbij zou het kunnen dat mensen voorzichtig zijn met kritiek op instanties.
Mensen zijn het meest kritisch over de politie, hoewel zo’n driekwart van de Syriërs alsnog aangeeft (zeer) tevreden te zijn. Deze resultaten moeten voorzichtig geïnterpreteerd worden omdat slechts weinig mensen te maken hebben gehad met de politie. Slechts een klein aantal heeft dus de vraag over tevredenheid met de politie beantwoord.
Jongeren en hoogopgeleiden minder tevreden
Eerder onderzoek onder dezelfde groep Syriërs liet over de tijd in de asielopvang zien dat jongeren hier minder tevreden over waren (Dagevos en Miltenburg 2018). In het huidige onderzoek zien we dat jongeren ook wat minder tevreden zijn over het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA), en daarnaast over de IND en de gemeente. We zien bij deze drie instanties ook een verschil naar opleidingsniveau, waarbij hoogopgeleiden gemiddeld wat minder tevreden zijn. Als het gaat om vertrouwen in instanties (zie kaart Vertrouwen in Nederlandse instanties) zien we eenzelfde patroon van wat lagere tevredenheid onder jongeren en hoogopgeleiden.
Figuur 2Tevredenheid over Nederlandse instantiesa
a(n)=1400 voor de vragen over de IND; (n)=85 voor de politie; (n)=629 voor VWN; (n)=374 voor COA; (n)=536 voor DUO; (n)=899 voor de gemeente. Het weergegeven percentage is het aandeel ‘(zeer) tevreden’. Een lege categorie in de figuur betekent dat het aantal waarnemingen te klein is om te rapporteren.
Bron:SCP/CBS (NSN’19 verrijkt met registergegevens), gewogen gegevens
Met welke instanties krijgen statushouders te maken in Nederland?
Statushouders krijgen bij aankomst in Nederland te maken met allerlei instanties. De IND is verantwoordelijk voor het beoordelen van asiel- en gezinsherenigingsaanvragen. Ook als iemand een permanente verblijfsvergunning wil aanvragen, beoordeelt de IND of hij hiervoor in aanmerking komt. Zolang de eerste asielaanvraag in behandeling is bij de IND, is het COA verantwoordelijk voor de opvang van asielzoekers. Als een asielaanvraag is ingewilligd, gaat die verantwoordelijkheid over naar de gemeente. Behalve voor huisvesting is de gemeente verantwoordelijk voor (maatschappelijke) begeleiding, waaronder het participatieverklaringstraject, en begeleiding naar werk. Als een statushouder geen werk heeft, is de gemeente ook verantwoordelijk voor het betalen van de bijstandsuitkering. Inburgering is de eigen verantwoordelijkheid van de statushouder. Voor inburgeringsonderwijs en taalcursussen kunnen statushouders een lening afsluiten bij DUO. DUO is verder verantwoordelijk voor het afnemen van de inburgeringsexamens. VluchtelingenWerk Nederland (VWN) biedt vluchtelingen begeleiding bij alles waar zij tijdens hun eerste tijd in Nederland mee te maken krijgen.
Syriërs zijn tevreden over behandeling door IND
Syriërs vinden over het algemeen dat zij door instanties met respect worden behandeld, dat er naar hen geluisterd wordt, en dat men eerlijk en deskundig is. Vooral het respect dat instanties tonen in hun behandeling wordt gewaardeerd. Opnieuw zijn mensen het meest tevreden over de IND.
De antwoorden op de vragen over de behandeling door instanties geven een indicatie van hoe rechtvaardig mensen hun behandeling vinden. Dit heet ook wel procedurele rechtvaardigheid. Als we de ervaren procedurele rechtvaardigheid in de behandeling door instanties bekijken, zien we dat alle instanties gemiddeld boven de 4 scoren (op een vijfpuntsschaal waarbij 1 hele lage en 5 hele hoge ervaren procedurele rechtvaardigheid uitdrukt). Wel geldt ook hier dat jongeren en hoogopgeleiden kritischer zijn dan andere statushouders over de ervaren procedurele rechtvaardigheid in hun behandeling door IND, COA en de gemeente. Hierbij dient overigens opgemerkt te worden dat ook deze groepen over het algemeen hoge procedurele rechtvaardigheid ervaren bij alle instanties.
Tabel 1Ervaren procedurele rechtvaardigheid bij Nederlandse instantiesa
| totaal | IND | politie | VWN | COA | DUO | gemeente |
| 4,5 | 4,4 | 4,1 | 4,1 | 4,4 | 4,3 | |
| geslacht | IND | politie | VWN | COA | DUO | gemeente |
| man | 4,5 | b | 4,1 | 4,0 | 4,4 | 4,3 |
| vrouw | 4,5 | b | 4,2 | 4,3 | 4,3 | 4,3 |
| leeftijd | IND | politie | VWN | COA | DUO | gemeente |
| 15-24 jaar | 4,4 | b | 4,0 | 3,8 | 4,4 | 4,2 |
| 25-34 jaar | 4,5 | b | 4,1 | 4,0 | 4,4 | 4,2 |
| 35-44 jaar | 4,5 | b | 4,1 | 4,3 | 4,4 | 4,3 |
| ≥ 45 jaar | 4,6 | b | 4,2 | 4,4 | 4,4 | 4,4 |
| aankomstjaar | IND | politie | VWN | COA | DUO | gemeente |
| ≤ 2014 | 4,5 | b | 4,1 | 4,2 | 4,5 | 4,3 |
| 2015 | 4,5 | b | 4,1 | 4,0 | 4,4 | 4,2 |
| 2016 | 4,4 | b | b | b | b | b |
| opleiding | IND | politie | VWN | COA | DUO | gemeente |
| maximaal basisonderwijs | 4,6 | b | 4,2 | 4,4 | 4,4 | 4,4 |
| lager middelbaar onderwijs | 4,5 | b | 4,2 | 4,1 | 4,4 | 4,4 |
| hoger middelbaar en beroepsonderwijs | 4,5 | b | 4,1 | 4,1 | 4,5 | 4,1 |
| hoger onderwijs | 4,5 | b | 4,1 | 4,1 | 4,4 | 4,2 |
| type vergunning | IND | politie | VWN | COA | DUO | gemeente |
| asielaanvrager | 4,5 | b | 4,1 | 4,1 | 4,4 | 4,3 |
| nareiziger | 4,4 | b | 4,1 | 4,3 | 4,4 | 4,3 |
a(n)=1400 voor de vragen over de IND; (n)=85 voor de politie; (n)=629 voor VWN; (n)=374 voor COA; (n)=536 voor DUO; (n)=899 voor de gemeente.
bHet aantal waarnemingen is te klein om te rapporteren.
Bron:SCP/CBS (NSN’19 verrijkt met registergegevens), gewogen gegevens
Syriërs tevreden over procedures, ouderen en lageropgeleiden het meest
Syriërs zijn over het algemeen tevreden over de Nederlandse asiel- en gezinsherenigingsprocedures, Nederlandse instanties en de manier waarop zij door deze instanties behandeld worden. We zien hierbij een terugkerend patroon van hogere tevredenheid bij ouderen en lageropgeleiden. Dat lijkt niet alleen hier te spelen, maar ook als het bijvoorbeeld gaat om vertrouwen in instanties (zie kaart Vertrouwen in Nederlandse instanties).
Literatuur
Dagevos, J. en E. Miltenburg (2018). Periode in de opvang. In: J. Dagevos, W. Huijnk, M. Maliepaard en E. Miltenburg (red.), Syriërs in Nederland. Een studie over de eerste jaren van hun leven in Nederland (p. 68-79). Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau.
Van den Bos, K. en L. van der Velden (2013). Prettig contact met de overheid. Legitimiteit van de overheid, aanvaarding van overheidsbesluiten & ervaren procedurele rechtvaardigheid. Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Deze kaart citeren
Noyon, S. en M. Maliepaard (2020). Ervaringen met Nederlandse procedures en instanties. In: Syrische statushouders op weg in Nederland: De ontwikkeling van hun positie en leefsituatie. Geraadpleegd op [datum vandaag] via https://digitaal.scp.nl/syrische-statushouders-op-weg-in-nederland/ervaringen-met-nederlandse-procedures-en-instanties.
Informatie noten
In deze studie kijken we naar het cohort Syriërs dat tussen 1 januari 2014 en 1 juli 2016 een verblijfsvergunning asiel heeft gekregen en hun kinderen en partner die als nareiziger of in het kader van gezinshereniging naar Nederland zijn gekomen.
Zie Van den Bos en Van der Velden (2013) voor meer informatie.