8 / 12
Sociale veiligheid
Nederlanders ervaren steeds minder onveiligheid in hun omgeving. Minder mensen geven aan dat ze slachtoffer van een misdrijf zijn geworden en minder mensen voelen zich wel eens onveilig. Wel zijn onveiligheid en de beleving daarvan erg ongelijk verdeeld over bevolkingsgroepen. Jongeren en hogeropgeleiden zeggen bijvoorbeeld het vaakst dat zij zich in het algemeen wel eens onveilig voelen en zij rapporteren ook het vaakst slachtofferschap. Tegelijkertijd hebben deze zelfde groepen het minst vaak de indruk dat de criminaliteit in Nederland toeneemt of dat het een probleem is. Ook hebben zij het meest vertrouwen in politie en rechtspraak. Als het om criminaliteit gaat, lopen ervaringen en opinies dus opmerkelijk uiteen.
Ondervonden slachtofferschap van criminaliteit
De mate waarin burgers te maken krijgen met criminaliteit is inzichtelijk te maken met slachtofferenquêtes. Dit geeft geen beeld van alle criminaliteit die voorkomt in de samenleving, maar wel van de rol die criminaliteit speelt in het dagelijks leven van burgers.
Van de Nederlandse bevolking van 15 jaar en ouder gaf 15% in 2017 aan in de afgelopen 12 maanden ten minste 1 keer slachtoffer van criminaliteit te zijn geweest. In 2016 was dat nog 17%. Dit aandeel daalt al sinds 2005, eerst in rap tempo, daarna iets geleidelijker. Dit is vooral te danken aan de sterke afname van vermogenscriminaliteit, maar ook het aantal slachtoffers van vandalisme en geweld nam af.
- Cybercriminaliteit maakte in 2017, met 11%, de meeste slachtoffers.
- Met 10% werden relatief veel mensen slachtoffer van vermogenscriminaliteit.
- Daarnaast werd 5,5% slachtoffer van vandalisme.
- 2,1% werd geweldsslachtoffer.
Ook de politie registreert sinds een ruim decennium jaarlijks minder criminaliteit (Van Noije 2017).
Registreert de politie minder criminaliteit omdat burgers minder melden?
In het publieke debat wordt de afgenomen bereidheid van burgers om delicten bij de politie te melden vaak als verklaring genoemd voor de dalende politiecijfers. De meldingsgeneigdheid is in de laatste jaren inderdaad iets afgenomen. Burgers gaven in 2017 aan dat zij 34% van de ondervonden delicten hadden gemeld, hetzelfde als in 2016; maar in 2012 was dat nog 38%. Deze afname is echter te beperkt om de dalende geregistreerde criminaliteit afdoende te verklaren (De Jong 2018).
Slachtofferschap verder omlaag in 2017
| totaal (excl. cybercrime) | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| totaal | ||||||
| totaal | 19,8 | 19,8 | 18,9 | 17,6 | 17,3 | 15,2 |
| geslacht | ||||||
| vrouw | 19,4 | 19,4 | 18,6 | 17 | 16,8 | 15 |
| man | 20,3 | 20,1 | 19,2 | 18,3 | 17,9 | 15,5 |
| leeftijd | ||||||
| 15-24 jaar | 26,2 | 25,9 | 25,4 | 22,9 | 22,1 | 19,5 |
| 25-44 jaar | 22,2 | 22,2 | 21,7 | 20,4 | 20,4 | 18,4 |
| 45-64 jaar | 19,1 | 19,2 | 17,6 | 17 | 16,9 | 14,6 |
| ≥ 65 jaar | 12,3 | 12,2 | 12,1 | 10,9 | 10,4 | 8,9 |
| opleiding | ||||||
| lager opgeleid | 17 | 16 | 15,2 | 13,8 | 13,7 | 11,9 |
| middelbaar opgeleid | 20,4 | 20,2 | 19,7 | 18,5 | 17,4 | 15,4 |
| hoger opgeleid | 22,9 | 23,7 | 22,5 | 20,8 | 21,1 | 18,5 |
| herkomst | ||||||
| autochtone Nederlander | 19,4 | 19 | 18,3 | 17 | 16,7 | 14,5 |
| westerse migrant | 19,6 | 20,6 | 19,1 | 18,5 | 17,9 | 15,4 |
| niet-westerse migrant | 23,6 | 24,2 | 22,9 | 21,5 | 21,1 | 19,5 |
| cybercriminaliteit | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| totaal | ||||||
| totaal | 12,1 | 12,6 | 11,2 | 11,1 | 10,7 | 11 |
| geslacht | ||||||
| vrouw | 11,6 | 11,9 | 10,6 | 10,6 | 10,2 | 10,4 |
| man | 12,5 | 13,4 | 11,8 | 11,5 | 11,3 | 11,6 |
| leeftijd | ||||||
| 15-24 jaar | 19,5 | 20 | 17,7 | 17,1 | 15,6 | 17,3 |
| 25-44 jaar | 14,9 | 15,3 | 14,2 | 13,5 | 13,1 | 13,2 |
| 45-64 jaar | 10 | 11 | 9,2 | 9,8 | 9,8 | 9,9 |
| ≥ 65 jaar | 5,1 | 5,8 | 5,2 | 5,3 | 5,4 | 5,4 |
| opleiding | ||||||
| lager opgeleid | 9,1 | 9,6 | 8,2 | 8,4 | 7,9 | 8,4 |
| middelbaar opgeleid | 13,8 | 13,9 | 12,5 | 12,1 | 11,9 | 12,5 |
| hoger opgeleid | 14,3 | 15,1 | 13,4 | 13,3 | 12,9 | 12,6 |
| herkomst | ||||||
| autochtone Nederlander | 12 | 12,6 | 11,1 | 11 | 10,8 | 11 |
| westerse migrant | 12,4 | 12,9 | 11,7 | 11,3 | 10,6 | 10,5 |
| niet-westerse migrant | 12,4 | 12,7 | 11,2 | 11,1 | 10,1 | 11,1 |
| vermogensmisdrijven | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| totaal | ||||||
| totaal | 13,2 | 13,7 | 13 | 12,2 | 11,5 | 10 |
| geslacht | ||||||
| vrouw | 13,6 | 13,9 | 13,3 | 12,2 | 11,6 | 10,1 |
| man | 12,8 | 13,5 | 12,7 | 12,2 | 11,4 | 9,8 |
| leeftijd | ||||||
| 15-24 jaar | 18,5 | 19,8 | 18,9 | 17,4 | 16,4 | 14,2 |
| 25-44 jaar | 14,4 | 14,8 | 14,3 | 13,7 | 13,1 | 11,7 |
| 45-64 jaar | 12,4 | 13 | 12 | 11,4 | 10,7 | 9,2 |
| ≥ 65 jaar | 8,4 | 8,6 | 8,4 | 7,6 | 7,1 | 6 |
| opleiding | ||||||
| lager opgeleid | 11,4 | 11,2 | 10,3 | 9,7 | 9,1 | 7,7 |
| middelbaar opgeleid | 13,3 | 13,7 | 13,5 | 12,5 | 11,3 | 9,9 |
| hoger opgeleid | 15,2 | 16,5 | 15,6 | 14,4 | 14,1 | 12,4 |
| herkomst | ||||||
| autochtone Nederlander | 12,6 | 13 | 12,3 | 11,4 | 10,8 | 9,3 |
| westerse migrant | 13,4 | 14,2 | 13,4 | 13,1 | 11,9 | 10,4 |
| niet-westerse migrant | 17,7 | 18,5 | 17,7 | 16,7 | 16 | 14,5 |
| vandalisme | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| totaal | ||||||
| totaal | 7,7 | 7,1 | 6,8 | 6,2 | 6,3 | 5,5 |
| geslacht | ||||||
| vrouw | 7,1 | 6,6 | 6,4 | 5,8 | 5,8 | 5,2 |
| man | 8,3 | 7,7 | 7,2 | 6,7 | 6,7 | 5,7 |
| leeftijd | ||||||
| 15-24 jaar | 7,5 | 6,7 | 7,3 | 5,5 | 5,1 | 4,6 |
| 25-44 jaar | 9 | 8,6 | 8,1 | 7,8 | 7,9 | 7,1 |
| 45-64 jaar | 8,1 | 7,5 | 6,8 | 6,5 | 6,9 | 5,8 |
| ≥ 65 jaar | 4,8 | 4,4 | 4,5 | 3,9 | 3,7 | 3,2 |
| opleiding | ||||||
| lager opgeleid | 6,4 | 5,5 | 5,5 | 4,4 | 4,7 | 4,2 |
| middelbaar opgeleid | 8 | 7,6 | 7,1 | 6,8 | 6,3 | 5,6 |
| hoger opgeleid | 9,2 | 8,8 | 8,1 | 7,7 | 7,8 | 6,8 |
| herkomst | ||||||
| autochtone Nederlander | 7,7 | 7 | 6,7 | 6,2 | 6,3 | 5,3 |
| westerse migrant | 6,9 | 7,7 | 6,9 | 6,5 | 6,7 | 5,6 |
| niet-westerse migrant | 7,9 | 7,2 | 7,2 | 6,3 | 5,8 | 6,4 |
| geweldsmisdrijven | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| totaal | ||||||
| totaal | 2,6 | 2,4 | 2,3 | 2,2 | 2,3 | 2,1 |
| geslacht | ||||||
| vrouw | 2 | 1,9 | 2 | 1,8 | 1,9 | 1,7 |
| man | 3,2 | 2,9 | 2,6 | 2,6 | 2,8 | 2,5 |
| leeftijd | ||||||
| 15-24 jaar | 5,3 | 4,1 | 3,9 | 3,9 | 3,8 | 3,5 |
| 25-44 jaar | 2,8 | 3,1 | 2,9 | 2,8 | 2,9 | 2,7 |
| 45-64 jaar | 2,1 | 2 | 2 | 1,8 | 2,2 | 1,9 |
| ≥ 65 jaar | 0,9 | 0,9 | 0,8 | 0,8 | 0,8 | 0,7 |
| opleiding | ||||||
| lager opgeleid | 2,3 | 1,9 | 2,1 | 1,8 | 1,9 | 1,8 |
| middelbaar opgeleid | 3 | 2,7 | 2,5 | 2,6 | 2,7 | 2,4 |
| hoger opgeleid | 2,6 | 2,5 | 2,5 | 2,3 | 2,4 | 2,2 |
| herkomst | ||||||
| autochtone Nederlander | 2,5 | 2,4 | 2,3 | 2,2 | 2,4 | 2,1 |
| westerse migrant | 2,5 | 2,4 | 2,3 | 2,3 | 2,2 | 1,9 |
| niet-westerse migrant | 3,2 | 2,7 | 2,4 | 2,4 | 2,3 | 2,2 |
Bron:CBS (VM’12-’17)
Wie zijn de slachtoffers?
Ondervonden slachtofferschap neemt sterk af wanneer mensen ouder worden. Zo werden 15-24-jarigen in 2017 5 keer zo vaak slachtoffer van geweld als 65-plussers, van cybercriminaliteit ruim 3 keer zo vaak en van vermogensdelicten ruim 2 keer zo vaak. Vergeleken met de 25-64-jarigen trof alleen vandalisme de allerjongste groep minder vaak, omdat zij vaak nog niet in het bezit zijn van een auto of huis waaraan vernielingen kunnen plaatsvinden.
Slachtofferschap neemt toe met het opleidingsniveau. Lageropgeleiden rapporteerden het minste geweld, de minste vermogensmisdrijven, het minste vandalisme en de minste cybercriminaliteit. De hoogstopgeleiden rapporteerden de meeste vermogensmisdrijven en het meeste vandalisme. Ook niet-westerse migranten en hun kinderen rapporteerden vaker slachtofferschap van vermogensdelicten en vandalisme. Het kleinste, maar toch significante verschil vinden we tussen mannen en vrouwen: mannen werden in 2017 vaker slachtoffer van geweld en cybercriminaliteit.
Verklaringen voor verschillen in slachtofferschap tussen groepen worden in de literatuur vooral gezocht in leefstijlen en gewoonten die samenhangen met bevolkingskenmerken als leeftijd, opleiding en stedelijkheid.
Mogelijke verklaringen voor verschillen in slachtofferschap
Jongeren begeven zich vaker in risicovolle uitgaansgebieden; in de stad is er meer criminaliteit (Wittebrood 2006). Onderzoek laat zien dat het hogere slachtofferschap van niet-westerse migranten grotendeels verdwijnt wanneer gecorrigeerd wordt voor de hoge aandelen jonge mannen en stedelingen in deze bevolkingsgroep (Wittebrood et al. 2005).
Er is geen eenduidige verklaring voor het hoge gerapporteerde slachtofferschap onder hogeropgeleiden. Enerzijds maakt hun betere materiële positie hen tot aantrekkelijke doelwitten voor vandalisme en vermogensmisdrijven; anderzijds wonen ze overwegend in betere wijken, waar de risico’s lager zijn. Daarnaast wordt aangenomen dat hogeropgeleiden een lagere tolerantiegrens hebben, waardoor ze incidenten eerder als slachtofferschap benoemen en ermee naar buiten treden (Laub 1997).
Veiligheidsbeleving
Perceptie van veiligheid
Mensen zeggen minder vaak slachtoffer te zijn geweest van criminaliteit, maar hebben ze ook het idee dat er minder criminaliteit is? Al sinds het begin van de metingen van het onderzoek Culturele veranderingen in Nederland zegt een meerderheid dat de criminaliteit toeneemt, al is deze meerderheid wel sterk gekrompen, van consistent boven 80% in de jaren 90 tot 54% in 2018.
Volgens krimpende meerderheid neemt de criminaliteit toe
| criminaliteit in Nederland is een echt probleem | 2010 | 2012 | 2014 | 2016 | 2018 |
|---|---|---|---|---|---|
| totaal | |||||
| totaal | 67,7 | 70 | 67,1 | 65,6 | |
| totaal - set2 | 65,6 | 56 | |||
| geslacht | |||||
| vrouw | 71,3 | 74,4 | 72 | 71,5 | |
| man | 64 | 65,5 | 62 | 59,5 | |
| vrouw - set2 | 71,5 | 61,9 | |||
| man - set2 | 59,5 | 49,9 | |||
| leeftijd | |||||
| 16-24 jaar | 53,4 | 53,4 | 54,8 | 50 | |
| 25-44 jaar | 63,5 | 64,7 | 61,3 | 58,1 | |
| 45-64 jaar | 69,5 | 74,7 | 70,1 | 70 | |
| ≥ 65 jaar | 84,5 | 80,6 | 78,4 | 78,7 | |
| 16-24 jaar - set2 | 50 | 37,7 | |||
| 25-44 jaar - set2 | 58,1 | 40 | |||
| 45-64 jaar - set2 | 70 | 66,1 | |||
| ≥ 65 jaar - set2 | 78,7 | 72,5 | |||
| opleiding | |||||
| lager opgeleid | 75,9 | 80,1 | 78,3 | 75,6 | |
| middelbaar opgeleid | 68,4 | 73,5 | 71,3 | 69,2 | |
| hoger opgeleid | 54,8 | 54,8 | 51,7 | 51,1 | |
| lager opgeleid - set2 | 75,6 | 67,7 | |||
| middelbaar opgeleid - set2 | 69,2 | 61,4 | |||
| hoger opgeleid - set2 | 51,1 | 39,7 | |||
| herkomst | |||||
| autochtone Nederlander | 68,6 | 70,3 | 67,1 | 66,8 | |
| westerse migrant | 64,4 | 68,2 | 69 | 62,8 | |
| niet-westerse migrantb | 69,2 | 65,6 | 60,2 | ||
| autochtone Nederlander - set2 | 66,8 | 56,7 | |||
| westerse migrant - set2 | 62,8 | 57,4 | |||
| niet-westerse migrant - set2b | 60,2 | 50,3 | |||
| criminaliteit in Nederland neemt de laatste tijd toe | 2010 | 2012 | 2014 | 2016 | 2018 |
|---|---|---|---|---|---|
| totaal | |||||
| totaal | 64,1 | 64 | 59,7 | 57,2 | |
| totaal - set2 | 57,2 | 54 | |||
| geslacht | |||||
| vrouw | 65,5 | 68,7 | 64 | 63,7 | |
| man | 62,6 | 59,2 | 55,2 | 50,6 | |
| vrouw - set2 | 63,7 | 60,7 | |||
| man - set2 | 50,6 | 47,2 | |||
| leeftijd | |||||
| 16-24 jaar | 56,2 | 54,1 | 56,1 | 47,8 | |
| 25-44 jaar | 59,1 | 59,1 | 51,9 | 48,6 | |
| 45-64 jaar | 63,8 | 64,9 | 61,1 | 57,8 | |
| ≥ 65 jaar | 80,8 | 76,2 | 70,7 | 73,8 | |
| 16-24 jaar - set2 | 47,8 | 45,4 | |||
| 25-44 jaar - set2 | 48,6 | 43,4 | |||
| 45-64 jaar - set2 | 57,8 | 58,8 | |||
| ≥ 65 jaar - set2 | 73,8 | 65,6 | |||
| opleiding | |||||
| lager opgeleid | 74,5 | 75,5 | 71,2 | 72 | |
| middelbaar opgeleid | 65,3 | 68,3 | 62,8 | 61,3 | |
| hoger opgeleid | 47 | 46,4 | 45,2 | 37,7 | |
| lager opgeleid - set2 | 72 | 71,1 | |||
| middelbaar opgeleid - set2 | 61,3 | 59,1 | |||
| hoger opgeleid - set2 | 37,7 | 33,8 | |||
| herkomst | |||||
| autochtone Nederlander | 65,1 | 64,1 | 59,6 | 58,4 | |
| westerse migrant | 58,1 | 64,1 | 58,1 | 57,2 | |
| niet-westerse migrantb | 63,4 | 61,5 | 49,6 | ||
| autochtone Nederlander - set2 | 58,4 | 54,3 | |||
| westerse migrant - set2 | 57,2 | 56,1 | |||
| niet-westerse migrant - set2b | 49,6 | 50,3 | |||
aBij ‘criminaliteit is een echt probleem’ is de vraagstelling in 2018 gewijzigd, waardoor deze gegevens niet direct vergeleken kunnen worden met de eerdere jaren. De vraagstelling was ‘Vindt u dat de criminaliteit in Nederland een echt probleem aan het worden is, of vindt u dat het er normaal gesproken bij hoort?’ (antwoordopties: ‘echt probleem’ of ‘hoort erbij’) en deze is in 2018 gewijzigd in: ‘In hoeverre vindt u de criminaliteit in Nederland een probleem?’ (antwoordopties ‘geen probleem’, ‘klein probleem’, ‘geen klein, maar ook geen groot probleem’, ‘groot probleem’, ‘heel groot probleem’).
bIn 2010 zijn er te weinig observaties voor niet-westerse migranten om betrouwbare informatie te presenteren.
Bron:SCP (CV’10-’18)
Daarnaast is in 2018 56% van mening dat de criminaliteit een (heel) groot probleem is. Ondanks een methodebreuk in 2018
is ook deze meerderheid al sinds de jaren 90 aan het slinken. Steeds minder Nederlanders, maar nog altijd een meerderheid, hebben dus het beeld dat het slecht gesteld is met de criminaliteit in Nederland.
Vrouwen en ouderen vinden vaker dat de criminaliteit recent is toegenomen en dat die een echt probleem is. Hogeropgeleiden vinden dit consequent minder vaak dan middelbaar en lageropgeleiden.
Gevoelens van veiligheid
Minstens zo belangrijk voor het dagelijks leven van burgers als de feitelijke veiligheid, is de mate waarin ze zich onveilig voelen. In de vorige kabinetsperiode streefde het toenmalige ministerie van Veiligheid en Justitie ernaar om het aandeel mensen dat zich wel eens onveilig voelt, in 2017 met 10% te verlagen ten opzichte van 2012 (37%). In 2017 zei 34% zich wel eens onveilig te voelen, een gerealiseerde daling van bijna 8%. Zo’n 1,6% voelt zich vaak onveilig.
De veiligheidsgevoelens in de buurt laten een vlakkere ontwikkeling zien. In 2016 en 2017 voelde 16% zich daar wel eens onveilig, maar daarvoor schommelde dit aandeel jarenlang rond de 18%. 1,5% voelde zich er vaak onveilig.
Gevoel van onveiligheid betekent niet altijd angst voor slachtofferschap
In een recente studie naar verschillende dimensies van veiligheidsbeleving is gebleken dat algemene gevoelens van onveiligheid voor mensen ook niet gelijk staan aan de angst dat men slachtoffer kan worden van criminaliteit; de beide typen gevoelens laten zich ook door verschillende achtergrondkenmerken verklaren (Van Noije en Iedema 2017). Mensen die zich wel eens onveilig zeggen te voelen kunnen door allerlei signalen worden beïnvloed, bijvoorbeeld door straatvuil, sociale omgangsvormen, (on)zeker toekomstperspectief en nieuwsberichtgeving over immigratie of economie (Elchardus et al. 2008; Pleysier 2010; Skogan en Maxfield 1981).
Minder mensen voelen zich wel eens onveilig in 2017
| voelt zich wel eens onveilig | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| totaal | ||||||
| totaal | 36,6 | 36,7 | 35,9 | 35,6 | 34,7 | 34,1 |
| geslacht | ||||||
| vrouw | 45 | 45 | 44,3 | 44 | 42,8 | 42,7 |
| man | 28,1 | 28,2 | 27,2 | 26,9 | 26,3 | 25,2 |
| leeftijd | ||||||
| 15-24 jaar | 44,5 | 44,5 | 44,8 | 43,5 | 40,5 | 40,9 |
| 25-44 jaar | 40,6 | 41,3 | 40,3 | 40,1 | 39,8 | 38,7 |
| 45-64 jaar | 34,7 | 34,4 | 33 | 33,8 | 33,6 | 32,8 |
| ≥ 65 jaar | 27,4 | 27,7 | 27,4 | 26,2 | 25,2 | 25 |
| opleiding | ||||||
| lager opgeleid | 31,6 | 30,6 | 30,2 | 29,1 | 28,3 | 27,9 |
| middelbaar opgeleid | 37,2 | 37,3 | 36,7 | 36,5 | 35 | 34,6 |
| hoger opgeleid | 41,9 | 42,8 | 41,2 | 41,1 | 40,8 | 39,6 |
| herkomst | ||||||
| autochtone Nederlander | 36 | 36,2 | 35,5 | 35,1 | 34,3 | 34 |
| westerse migrant | 39 | 38,1 | 37,3 | 37 | 35,8 | 34,7 |
| niet-westerse migrant | 39,7 | 39,4 | 37,6 | 37,8 | 36,7 | 34,1 |
| voelt zich vaak onveilig | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| totaal | ||||||
| totaal | 1,8 | 1,9 | 1,8 | 1,7 | 1,6 | 1,6 |
| geslacht | ||||||
| vrouw | 2,3 | 2,4 | 2,4 | 2,2 | 2 | 2 |
| man | 1,2 | 1,4 | 1,3 | 1,2 | 1,1 | 1,1 |
| leeftijd | ||||||
| 15-24 jaar | 2,2 | 2,8 | 2,8 | 1,9 | 1,6 | 1,8 |
| 25-44 jaar | 1,8 | 1,8 | 1,9 | 1,8 | 1,7 | 1,7 |
| 45-64 jaar | 1,9 | 1,8 | 1,5 | 1,8 | 1,7 | 1,6 |
| ≥ 65 jaar | 1,3 | 1,6 | 1,5 | 1,2 | 1,2 | 1,1 |
| opleiding | ||||||
| lager opgeleid | 2 | 2,2 | 2 | 2 | 1,8 | 1,8 |
| middelbaar opgeleid | 1,9 | 1,8 | 2,1 | 1,6 | 1,5 | 1,6 |
| hoger opgeleid | 1,3 | 1,4 | 1,2 | 1,2 | 1,3 | 1,2 |
| herkomst | ||||||
| autochtone Nederlander | 1,3 | 1,5 | 1,4 | 1,3 | 1,2 | 1,3 |
| westerse migrant | 2,1 | 2,4 | 2,1 | 2,1 | 2,2 | 1,9 |
| niet-westerse migrant | 5,2 | 4,6 | 4,4 | 3,9 | 3,3 | 3,4 |
| voelt zich wel eens onveilig in buurt | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| totaal | ||||||
| totaal | 18 | 18,8 | 18,2 | 18,1 | 16,4 | 16,4 |
| geslacht | ||||||
| vrouw | 22,3 | 22,7 | 22,5 | 22,2 | 19,9 | 20,2 |
| man | 13,6 | 14,8 | 13,8 | 13,8 | 12,8 | 12,6 |
| leeftijd | ||||||
| 15-24 jaar | 22,4 | 24,3 | 24,6 | 21,7 | 18 | 19,3 |
| 25-44 jaar | 18,5 | 19,8 | 19,2 | 19,4 | 18,1 | 17,7 |
| 45-64 jaar | 17 | 17 | 16,2 | 17 | 15,6 | 15,6 |
| ≥ 65 jaar | 15,8 | 16,2 | 15,6 | 15,4 | 14,2 | 14 |
| opleiding | ||||||
| lager opgeleid | 18,4 | 18,7 | 18,2 | 17,8 | 16,3 | 16,6 |
| middelbaar opgeleid | 17,9 | 18,9 | 18,5 | 18,8 | 16,8 | 16,5 |
| hoger opgeleid | 17 | 17,8 | 17,3 | 16,9 | 15,4 | 15,5 |
| herkomst | ||||||
| autochtone Nederlander | 16,5 | 17,2 | 16,8 | 16,6 | 14,9 | 15,2 |
| westerse migrant | 20,2 | 20,9 | 19,9 | 21,3 | 19,4 | 18,8 |
| niet-westerse migrant | 27,6 | 29 | 27,2 | 25,8 | 24,1 | 22,6 |
| voelt zich vaak onveilig in buurt | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| totaal | ||||||
| totaal | 1,7 | 1,8 | 1,8 | 1,7 | 1,5 | 1,5 |
| geslacht | ||||||
| vrouw | 2,1 | 2,1 | 2,3 | 2 | 1,6 | 1,8 |
| man | 1,3 | 1,5 | 1,2 | 1,3 | 1,3 | 1,2 |
| leeftijd | ||||||
| 15-24 jaar | 2,3 | 2,4 | 2,9 | 2 | 1,4 | 1,4 |
| 25-44 jaar | 1,8 | 2 | 1,8 | 2 | 1,6 | 1,9 |
| 45-64 jaar | 1,8 | 1,7 | 1,5 | 1,6 | 1,6 | 1,5 |
| ≥ 65 jaar | 1,1 | 1,3 | 1,4 | 1,1 | 1 | 1 |
| opleiding | ||||||
| lager opgeleid | 1,8 | 2 | 2 | 1,9 | 1,6 | 1,8 |
| middelbaar opgeleid | 1,8 | 1,8 | 2 | 1,8 | 1,5 | 1,6 |
| hoger opgeleid | 1,4 | 1,3 | 1,2 | 1,1 | 1,1 | 1,1 |
| herkomst | ||||||
| autochtone Nederlander | 1,3 | 1,4 | 1,3 | 1,3 | 1,1 | 1,2 |
| westerse migrant | 2,1 | 1,8 | 2,1 | 2 | 1,7 | 1,9 |
| niet-westerse migrant | 4,7 | 4,9 | 4,6 | 4,2 | 3,6 | 3,6 |
Bron:CBS (VM’12-’17)
Wie voelen zich onveilig?
Er is jaar in jaar uit een sterke samenhang tussen gevoelens van onveiligheid en bepaalde bevolkingsgroepen. Vrouwen voelen zich veel vaker onveilig dan mannen. Daarnaast nemen de gevoelens van onveiligheid sterk af met de leeftijd: meer jongeren dan ouderen voelen zich wel eens onveilig. Tevens nemen deze gevoelens toe met het opleidingsniveau. Er is geen eenduidige samenhang tussen herkomst en onveiligheidsgevoelens. In de eigen woonbuurt zijn het weer vrouwen en jongeren die zich het vaakst onveilig voelen. Ook niet-westerse migranten voelen zich er vaker onveiliger. Terwijl hogeropgeleiden zich in het algemeen vaker onveilig voelen, voelen zij zich in de eigen woonbuurt juist het minst vaak onveilig.
Vertrouwen in rechter en politie
Gevoelens van onveiligheid kunnen voor een deel te maken hebben met de mate waarin mensen zich beschermd voelen door de rechtshandhaving. In 2018 heeft 55% (zeer) veel vertrouwen in de politie.
| (zeer) weinig vertrouwen | |||
|---|---|---|---|
| totaal | |||
| totaal | 13,7 | ||
| geslacht | |||
| vrouw | 11,6 | ||
| man | 16 | ||
| leeftijd | |||
| 16-24 jaar | 12,9 | ||
| 25-44 jaar | 13,3 | ||
| 45-64 jaar | 14,7 | ||
| ≥ 65 jaar | 13,4 | ||
| opleiding | |||
| lager opgeleid | 19,9 | ||
| middelbaar opgeleid | 13,8 | ||
| hoger opgeleid | 8,1 | ||
| herkomst | |||
| autochtone Nederlander | 12,3 | ||
| westerse migrant | 15,4 | ||
| niet-westerse migrant | 21,4 | ||
| niet veel, maar ook niet weinig vertrouwen | |||
|---|---|---|---|
| totaal | |||
| totaal | 30,7 | ||
| geslacht | |||
| vrouw | 31,2 | ||
| man | 30,1 | ||
| leeftijd | |||
| 16-24 jaar | 25,4 | ||
| 25-44 jaar | 27,9 | ||
| 45-64 jaar | 35,5 | ||
| ≥ 65 jaar | 30,3 | ||
| opleiding | |||
| lager opgeleid | 37,5 | ||
| middelbaar opgeleid | 30,5 | ||
| hoger opgeleid | 25,7 | ||
| herkomst | |||
| autochtone Nederlander | 30,3 | ||
| westerse migrant | 27,2 | ||
| niet-westerse migrant | 36,1 | ||
| (zeer) veel vertrouwen | |||
|---|---|---|---|
| totaal | |||
| totaal | 54,7 | ||
| geslacht | |||
| vrouw | 56,1 | ||
| man | 53,2 | ||
| leeftijd | |||
| 16-24 jaar | 60,7 | ||
| 25-44 jaar | 58,2 | ||
| 45-64 jaar | 49,1 | ||
| ≥ 65 jaar | 54,8 | ||
| opleiding | |||
| lager opgeleid | 41,2 | ||
| middelbaar opgeleid | 54,8 | ||
| hoger opgeleid | 65,7 | ||
| herkomst | |||
| autochtone Nederlander | 56,6 | ||
| westerse migrant | 56,3 | ||
| niet-westerse migrant | 40,7 | ||
Bron:SCP (CV’18)
Net zoals in 2016, heeft in 2018 44% (zeer) veel vertrouwen in de rechtspraak; dat is sinds 2010 niet zo hoog geweest.
| 2010 | 2012 | 2014 | 2016 | 2018 | |
|---|---|---|---|---|---|
| totaal | |||||
| totaal | 40,8 | 41,5 | 39,8 | 44,2 | 43,7 |
| geslacht | |||||
| vrouw | 37,3 | 36,5 | 35,3 | 39,7 | 38,6 |
| man | 44,4 | 46,8 | 44,4 | 48,9 | 49 |
| leeftijd | |||||
| 16-24 jaar | 46,3 | 45,7 | 40,1 | 47,4 | 49,7 |
| 25-44 jaar | 45,9 | 44,9 | 45,3 | 47,6 | 49,8 |
| 45-64 jaar | 41,5 | 42,9 | 40,2 | 45,7 | 44 |
| ≥ 65 jaar | 24,9 | 31,7 | 31,2 | 35,6 | 31,9 |
| opleiding | |||||
| lager opgeleid | 29,4 | 28,1 | 24,5 | 28,4 | 22,7 |
| middelbaar opgeleid | 40,8 | 39,4 | 35,3 | 39,5 | 38,9 |
| hoger opgeleid | 57,5 | 58,1 | 59,9 | 65,8 | 67,7 |
| herkomst | |||||
| autochtone Nederlander | 41,7 | 41,1 | 39,1 | 45 | 44,5 |
| westerse migrant | 36,2 | 46,6 | 39,8 | 41,7 | 40,8 |
| niet-westerse migranta | 39,8 | 45 | 41,7 | 41,1 | |
aIn 2010 zijn er te weinig observaties voor niet-westerse migranten om betrouwbare informatie te presenteren.
Bron:SCP (CV’10-’18)
Het vertrouwen van Nederlanders in politie en rechters is hoog ten opzichte van andere publieke en private instituties (Den Ridder et al. 2018). Ook vergeleken met andere Europese landen genieten de politie en het rechtssysteem in Nederland bovengemiddeld vertrouwen van burgers (EC-onderzoek European social survey). In deze cijfers lijkt er vooralsnog geen sprake te zijn van afbrokkelend gezag van rechters, waarvoor wel gevreesd en gewaarschuwd wordt, onder andere door toenemende uitlatingen vanuit de politiek (Van Noije en Putters 2017; Raad van State 2017).
Vertrouwen verschilt sterk tussen opleidingsniveaus
Niet iedereen heeft evenveel vertrouwen in politie en rechtspraak. De verschillen zijn veruit het grootst tussen opleidingsniveaus. Van de hogeropgeleiden had 66% in 2018 (zeer) veel vertrouwen in de politie, tegen 41% van de lageropgeleiden. Deze verschillen zijn nog extremer ten aanzien van de rechtspraak: 68% tegen 23%. Meer mannen dan vrouwen hebben (zeer) veel vertrouwen in de rechtspraak, maar de politie kan juist op meer vertrouwen van vrouwen rekenen. Met het stijgen van de leeftijd neemt het vertrouwen in de rechtspraak af en het wantrouwen toe: vooral onder 65-plussers is het vertrouwen laag. Tot slot hebben niet-westerse migranten minder vaak (zeer) veel vertrouwen in de politie. Er is geen duidelijk verband tussen vertrouwen in de rechtsspraak en herkomst.
Opinie over strafmaat
Dat mensen vertrouwen hebben in het rechtssysteem wil niet zeggen dat zij automatisch gerechtelijke beslissingen steunen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het algemene oordeel over de strafmaat in Nederland. Het verschil tussen de strafzwaarte die rechters opleggen en de strafmaat die burgers gepast vinden, wordt wel de punitiviteitskloof genoemd (Keijser en Elffers 2007). Een meerderheid van ongeveer 71% vindt in 2016 dat de rechter te licht straft. Wel neemt deze meerderheid al jaren af, vooral sinds 2004, toen het 81% was. Net als bij het vertrouwen in de politie en rechtspraak zijn ook hier de verschillen naar opleidingsniveau heel groot. Van de lageropgeleiden vindt 81% in 2016 dat er te licht wordt gestraft; onder de middelbaar opgeleiden is dat 77%, maar onder de hogeropgeleiden is dit, met 56%, veel lager, hoewel nog steeds een meerderheid. Er tekent zich dus vooral tussen de hogeropgeleiden en de rest een kloof af.
Literatuur
Elchardus, M., S. de Groof en W. Smits (2008). Rational fear or represented malaise. A crucial test of two paradigms explaining fear of crime. In: Sociological Perspectives, jg. 51, nr. 3, p. 453-471.
Jong, J. de (2018). Het mysterie van de verdwenen criminaliteit (statistische trends). Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek.
Keijser, J.W. en H. Elffers (2007). Onbegrip voor het strafoordeel bedreigt het draagvlak voor het rechtssysteem niet. In: M. Malsch en N. Manen (red.), De begrijpelijkheid van de rechtspraak (p. 115-128). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers.
Laub, J.H. (1997). Patterns of criminal victimization in the United States. In: R.C. Davis, A.J. Lurigio en W.G. Skogan (red.), Victims of crime (2e editie) (p. 9-26). Thousand Oaks: Sage.
Noije, L. van (2017). Sociale veiligheid. In: R. Bijl, J. Boelhouwer en A. Wennekers (red.), De sociale staat van Nederland 2017 (p. 268-305). Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Noije, L. van en J. Iedema (2017). Achtervolgd door angst. Een kwantitatieve vergelijking van angst voor slachtofferschap met een algemeen gevoel van onveiligheid. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Noije, L. van en K. Putters (2017). Vertrouwen in de rechtspraak, nu en in de toekomst? In: Rechtstreeks, jg. 2017, nr. 2, p. 39-57.
Pleysier, S. (2010). ‘Angst voor criminaliteit’ onderzocht. De brede schemerzone tussen alledaagse realiteit en irrationeel fantoom (proefschrift). Den Haag: Boom Lemma Uitgevers.
Raad van State (2017). Jaarverslag 2016. Den Haag: Raad van State.
Ridder, J. den, E. Boonstoppel en P. Dekker (2018). Burgerperspectieven 2018|2. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Skogan, W.G. en M.G. Maxfield (1981). Coping with crime. Individual and neighbourhood reactions. London: Sage Publications.
TK (2014/2015). Veiligheidsagenda 2015-2018. Tweede Kamer, vergaderjaar 2014/2015, 28 684, nr. 412.
Wittebrood, K. (2006). Slachtoffers van criminaliteit. Feiten en achtergronden. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Wittebrood, K., J. Latten en H. Nicolaas (2005). Wonen, leefbaarheid en veiligheid in concentratiewijken. In: Jaarrapport integratie 2005 (p. 132-147). Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau / Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum / Centraal Bureau voor de Statistiek.
Deze kaart citeren
Noije, L. van (2018). Sociale veiligheid. In: De sociale staat van Nederland 2018. Geraadpleegd op [datum vandaag] via https://digitaal.scp.nl/ssn2018/sociale-veiligheid.
Informatie noten
Hogeropgeleiden voelen zich wel minder vaak onveilig in de eigen buurt; jongeren voelen zich ook in hun buurt het vaakst onveilig.
Georganiseerde drugs- of wapenhandel maakt bijvoorbeeld niet altijd onmiddellijke burgerslachtoffers.
Aan de aanpak van criminaliteit met de grootste impact voor burgers (straatroven, woninginbraken, overvallen, uitgaansgeweld, homofoob geweld, huiselijk geweld en kindermishandeling) wordt hoge prioriteit toegekend in de Veiligheidsagenda 2015-2018 van het ministerie van Justitie en Veiligheid (TK 2014/2015). Hiermee hoopt men de gemoedsrust van burgers het meest te vergroten.
Exclusief cybercriminaliteit.
Vóór 2018 was de vraagstelling: ‘Vindt u dat de criminaliteit in Nederland een echt probleem aan het worden is, of vindt u dat het er normaal gesproken bij hoort?’ (antwoordopties: ‘echt probleem’ of ‘hoort erbij’). Deze is in 2018 gewijzigd in: ‘In hoeverre vindt u de criminaliteit in Nederland een probleem?’ (antwoordopties ‘geen probleem’, ‘klein probleem’, ‘geen klein, maar ook geen groot probleem’, ‘groot probleem’, ‘heel groot probleem’). Hierdoor kan 2018 niet met eerdere jaren worden vergeleken.