Publiek voorzien

Veiligheid en justitie

  • De sector veiligheid en justitie beslaat in 2015 9% van de uitgaven aan de publieke sector en ook 9% van het bijbehorende personeel.
  • De uitgaven aan de sector veiligheid en justitie nemen tussen 1998 en 2015 met 67% toe. Deze groei is vergelijkbaar met het gemiddelde in de hier geanalyseerde publieke sectoren (66%).
  • De uitgavengroei komt vooral door hogere niet-personele uitgaven.
  • Binnen de sector veiligheid en justitie is alleen de ‘dienstverlening’ van de rechtspraak toegenomen. Dit komt door toenemende deelname.
  • Bij de politie, het openbaar ministerie (OM) en de rechtspraak stijgen de uitgaven. Vooral de personele uitgaven stijgen; niet alleen door stijgende loonkosten per uur, maar ook door dalende arbeidsproductiviteit.

Kader 1Kerncijfers veiligheid en justitie

In 2015 beslaan de reële uitgaven voor de sector veiligheid en justitie 11 miljard euro. Dit betreft 9% van de hier geanalyseerde uitgaven aan de publieke sector. In 2015 staat het personeel in de sector veiligheid en justitie voor ruim 111.000 arbeidsjaren. Dit is ook 9% van het personeel in de publieke sector. In 2015 behandelt de politie ruim 2 miljoen zaken (zoals ophelderingen en verkeersovertredingen). Het openbaar ministerie (OM) behandelt 400.000 zaken; de rechtspraak 1,7 miljoen zaken. Tot slot zijn er op 30 september in 2015 ruim 9000 gedetineerden en ontving de brandweer in 2015 15.000 alarmeringen.

Bron:SCP (DPS)

Veiligheid en justitie vormen een kerntaak van de publieke sector. De sector heeft tot doel de burger veiligheid te bieden (bescherming tegen criminaliteit, brand en rampen), hulp te bieden (hulpverleningen door politie en brandweer) en recht te verschaffen.

In deze rapportage onderscheiden we vijf voorzieningen uit de sector veiligheid en justitie. De volgende vier voorzieningen maken deel uit van de strafrechtelijke keten:

  • de politie,
  • het openbaar ministerie,
  • de rechtspraak en
  • penitentiaire inrichtingen.

De vijfde voorziening is de brandweer.

Ook voorzieningen zoals het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB), de reclassering, HALT en de (Raad voor de) Kinderbescherming worden tot de sector veiligheid en justitie gerekend. Deze worden door hun relatief kleine aandeel in de uitgaven van deze sector echter niet meegenomen in dit rapport.noot 1

De rechtspraak behandelt niet alleen strafzaken (onderdeel van de strafrechtelijke keten), maar ook civiele zaken en bestuurszaken. Deze vormen samen een groter aandeel in het totaal dan de strafzaken (CBS 2017). Daarom spreken we van de sector veiligheid en justitie.

Naarmate de veiligheidsketen succesvoller is in het voorkomen van strafbare feiten (overtredingen, misdrijven) – de preventie – neemt de repressie (oppakken, schikken, straffen) af: de zogenoemde veiligheidsparadox (zie bv. Blank en Van Heezik 2017; Van der Torre 2012). Met andere woorden, hoe succesvoller het preventiebeleid, hoe minder werk er te doen is in de keten. Dat kan bij de politie invloed hebben op de conclusies over de prestaties omdat niet alle aspecten van preventie in de maat voor de ‘dienstverlening’ kunnen worden opgenomen. Bij de brandweer speelt dit een nog grotere rol, omdat daar geen indicatoren die preventie meten in de maat voor de ‘dienstverlening’ kunnen worden opgenomen. Deze zijn namelijk niet beschikbaar voor de gehele analyseperiode (1998 tot en met 2015).

De uitgaven aan de vijf voorzieningen samen bedragen in 2015 11 miljard euro. Ruim de helft van de uitgaven aan de sector veiligheid en justitie komt ten goede aan de politie (52%, zie figuur 1). Penitentiaire inrichtingen nemen 20% van de uitgaven aan veiligheid en justitie voor hun rekening, terwijl de brandweer goed is voor 15% van de uitgaven, de rechtspraak voor 9% en het openbaar ministerie voor 4%. Vrijwel de gehele bekostiging van de sector veiligheid en justitie wordt gevormd door rijksbijdragen of gemeentegelden (98%). Alleen bij de rechtspraak bestaat 20% van de bekostiging uit eigen bijdragen (griffierechten, zie Rechtspraak). Voor de verhoging van de griffierechten per 1 november 2010 was het aandeel van het rijk nog hoger dan 98%.

Figuur 1Verdeling van de uitgaven per voorziening binnen de sector veiligheid en justitie, 2015 (in procenten)

politie 51,7
openbaar ministerie 4,5
rechtspraak 8,9
penitentiaire inrichtingen 20,2
brandweer 14,7

Bron:SCP (DPS)

De uitgaven aan veiligheid en justitie nemen fors toe

De reële uitgaven aan de sector veiligheid en justitie liggen in 2015 67% hoger dan in 1998 (zie figuur 2). Deze groei is een fractie hoger dan gemiddeld in de publieke sector (65%, zie Publieke sector). De ‘dienstverlening’noot 2 van de sector veiligheid en justitie wordt gemeten aan de hand van een heel scala aan indicatoren, variërend van onder andere geregistreerde misdrijven bij de politie, tot diverse zaken bij het OM en de rechtspraak, gedetineerden bij de penitentiaire inrichtingen en alarmeringen bij de brandweer, zie de meting van de ‘dienstverlening’ van de afzonderlijke voorzieningen. De ‘dienstverlening’ neemt af met 17%. De groei in de uitgaven voor veiligheid en justitie komt dus doordat de uitgaven per ’verleende dienst’ fors zijn toegenomen. De inzet van personeel groeide met 18% minder snel dan de uitgaven.

Figuur 2 Reële uitgaven, arbeidsjaren en ‘dienstverlening’ van de sector veiligheid en justitie, 1998-2015 (in indexcijfers, 1998 = 100) a

veiligheid 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
reële uitgaven 100 107,3 115,7 122,4 131 138,1 141,2 140,3 153,8 160,4 165,2 171,2 168,4 167,2 169,7 172,6 166,4 167,2
arbeidsjaren 100 101,6 105 109,3 113,7 116,2 116 114,7 116,2 117,1 118,2 121,8 120,8 121,6 121,6 120,4 117,3 117,6
dienstverlening 100 100 98,7 101,6 106,5 110,9 115,3 115,1 112 108,4 102,6 100,4 101,2 98,4 93,7 90,6 86,1 83,4
politie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
reële uitgaven 100 108,2 113,2 116,3 120,6 127,8 129,1 129,1 146,1 149,4 151,8 157,7 155 153,9 158,8 161,1 158,1 161,9
arbeidsjaren 100 103 109,5 116,7 123,6 124,8 123,2 122,7 125,2 128,6 129,9 137,3 134,8 136,3 138 137,4 134 138,6
dienstverlening 100 100,5 97 99,9 102,5 106 106,4 102,6 99 97,8 91 88,1 91,2 86,6 82,8 80,5 75,7 74,8
openbaar ministerie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
reële uitgaven 100 110,1 128,5 153,2 202,9 213,8 228,7 244,5 243,4 253,8 262,7 276,7 278,6 289,6 286,6 280,7 258,1 258,7
arbeidsjaren 100 104,4 113,3 123,6 133,9 144,2 150,8 156,9 162,2 168,4 173,8 179,9 181,2 182,4 185,8 184,6 180,8 179,7
dienstverlening 100 99,4 97,2 92,6 98,3 113,2 114,4 111 112,9 105,9 106,1 104,3 86,1 90,5 89,2 93,5 100,2 99,9
rechtspraak 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
reële uitgaven 100 108,6 120,7 137,4 134,1 139,4 149,8 147,6 147,8 153,4 153 162,7 170,3 171,1 168,3 174,3 172,1 169
arbeidsjaren 100 104 110,6 116,9 128 136,7 139,8 142 142,8 144,7 147,2 149,8 151,2 149,6 145,3 145,2 148,2 148,1
dienstverlening 100 98,1 98,4 104,3 113,7 129,6 134,3 132,7 128,9 126,9 129 132,8 137,2 140,5 137,7 136,4 135 130,7
penitentiare inrichtingen 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
reële uitgaven 100 104,6 112,6 115,5 134,1 136,6 138,4 136,8 144,3 160,5 175,2 173,7 168,7 163,4 164,5 159,3 155,2 146,9
arbeidsjaren 100 99,2 97,6 99,7 100,2 108,6 107,8 97,9 98,9 93,3 95,3 91 89 94 91,8 88,9 84,2 77,2
dienstverlening 100 100,9 100 105,5 111,1 118,9 139,9 149,7 138 122,9 115,1 112,8 113,1 108,3 103 95 88,1 77,8
brandweer 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
reële uitgaven 100 106,8 126,1 144,2 151,7 167,7 173 166,6 189,2 191,5 191,6 208,1 199,8 201,7 201,2 222,6 199 206,2
personeel 100 99,8 99,5 99,8 100,2 100,6 101,4 101 101,1 100,5 100,3 101,3 102,4 100,9 99,8 98,2 95,1 92,2
dienstverlening 100 97,5 104,7 104,6 115,8 110,5 107,3 108,5 119,7 123,6 119,5 118,2 114,8 117,6 107,6 105,5 100,3 101,7

aDe ‘dienstverlening’ van de sector veiligheid en justitie is een gewogen index van de ‘dienstverlening’ van de verschillende voorzieningen in deze sector.

Bron:SCP (DPS)

De uitgaven aan de sector veiligheid en justitie bedragen (in prijzen van 2015) in 1998 4,8 miljard euro en groeien tot 11,4 miljard euro in 2015. In 1998 zijn er 9,5 miljoen arbeidsjaren in deze sector. In 2015 is dat opgelopen tot 11,1 miljoen.

Uitgavenstijging vooral door niet-personele uitgaven

De ‘dienstverlening’ neemt af, vooral door lagere criminaliteit (minder geregistreerde misdrijven, minder ophelderingen, minder zaken bij het OM en rechtspraak, en minder gedetineerden). De component deelname (oranje staaf in figuur 3) neemt af. Door alleen de demografie zou de ‘dienstverlening’ licht toenemen. De doelgroep van de sector veiligheid en justitie verschilt per voorziening, maar beslaat meestal de gehele bevolking, die in omvang groeit (zie ook figuur 5).

Figuur 3 laat ook zien waardoor de uitgaven per ‘verleende dienst’ toenemen. De personeelsuitgaven per ‘verleende dienst’ stijgen tussen 1998 en 2015. De helft van deze toename komt door een stijging van de loonkosten per uur en daarbinnen vooral door een stijging van de incidentele loonkosten (de cao-lonen stijgen slechts met 5% over de gehele periode 1998 tot en met 2015). Dit heeft te maken met een hogere inschaling, vergrijzing of aanpassing aan nieuwe regelgeving (brandweer). Ook de inzet van niet-personele uitgaven per ‘verleende dienst’ (zoals voor huisvesting, auto’s en ICT) is per ’verleende dienst’ aanzienlijk toegenomen.

Figuur 3Oorzaken van de ontwikkeling van de reële uitgaven voor veiligheid en justitie, 1998-2015 (in procenten) a, b

veiligheid 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
reële uitgaven 0 7,32 15,7 22,36 31 38,08 41,16 40,31 53,8 60,38 65,23 71,24 68,4 67,22 69,68 72,62 66,43 67,16
demografie 0 0,41 0,88 1,39 1,8 2,03 2,12 2,12 2,02 2 2,21 2,54 2,89 3,13 3,29 3,38 3,54 3,83
deelname 0 -0,39 -2,14 0,18 4,59 8,72 12,91 12,71 9,8 6,25 0,34 -2,05 -1,6 -4,55 -9,29 -12,32 -16,87 -19,67
niet-personele uitgaven per verleende dienst 0 3,38 8,77 10,46 14,04 13,07 11,38 11,12 22,58 27,39 32,44 34,61 31,07 31,22 36 40,05 38,61 41,33
personeel per verleende dienst 0 0,85 3,85 4,66 4,12 2,81 0,19 -0,4 2,17 4,88 9,41 13,13 11,97 14,52 18,49 20,42 22,61 25,52
loonkosten per uur 0 3,11 4,61 5,33 5,25 8,73 11,21 11,65 13,21 15,73 17,86 19,73 20,28 20,17 21,16 23,27 24,04 24,26
groei-op-groei 0 -0,05 -0,27 0,35 1,21 2,72 3,34 3,12 4,01 4,13 2,98 3,28 3,79 2,73 0,02 -2,18 -5,49 -8,12
politie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
reële uitgaven 0 8,24 13,18 16,28 20,64 27,76 29,06 29,13 46,09 49,45 51,78 57,65 54,99 53,88 58,76 61,05 58,07 61,89
demografie 0 0,67 1,39 2,16 2,81 3,3 3,66 3,9 4,07 4,29 4,7 5,24 5,78 6,28 6,67 6,99 7,37 7,85
deelname 0 -0,13 -4,33 -2,25 -0,3 2,61 2,63 -1,22 -4,89 -6,22 -13,11 -16,33 -13,78 -18,56 -22,41 -24,75 -29,54 -30,65
niet-personele uitgaven per verleende dienst 0 4,43 7,27 6,05 7,2 7,18 6,29 9,91 25,39 26,04 24,89 26,69 20,76 22,26 26,44 29,42 31,02 33,16
personeel per verleende dienst 0 1,56 9 11,76 14,43 12,29 10,93 13,62 18,53 22,01 29,98 39,26 33,57 40,3 46,92 49,72 54,27 60,04
loonkosten per uur 0 1,65 0,38 -1,16 -3,26 0,91 3,55 1,93 2,97 3,68 8,44 8,43 10,59 9,71 11,1 12,29 13,39 12,58
groei-op-groei 0 0,06 -0,53 -0,27 -0,24 1,47 2 0,99 0,02 -0,35 -3,12 -5,64 -1,93 -6,1 -9,97 -12,61 -18,44 -21,1
openbaar ministerie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
reële uitgaven 0 10,11 28,55 53,2 102,93 113,78 128,69 144,5 143,39 153,83 162,65 176,67 178,63 189,61 186,62 180,68 158,12 158,67
demografie 0 -0,24 -0,3 -0,29 -0,33 -0,58 -0,98 -1,38 -1,87 -2,26 -2,34 -2,27 -2,18 -2,2 -2,28 -2,35 -2,34 -2,14
deelname 0 -0,37 -2,47 -7,17 -1,34 13,89 15,58 12,57 15,04 8,34 8,65 6,71 -11,97 -7,42 -8,74 -4,3 2,57 2,08
niet-personele uitgaven per verleende dienst 0 10,57 31,35 59,41 101,55 92,02 106,64 103,92 95,47 103,83 103,22 107,84 138,69 133,68 137,02 130,43 93,77 101,69
personeel per verleende dienst 0 3,51 11,74 23,96 25,85 19,42 22,55 29,45 31,11 42,14 45,53 51,76 79,01 72,42 77,48 69,7 57,54 57,1
loonkosten per uur 0 0,82 1,19 3,54 13,57 11,25 10,59 18,1 16,56 18,48 20,1 22,97 22,71 26,61 23,17 20,85 18,69 17,61
groei-op-groei 0 -4,17 -12,97 -26,25 -36,36 -22,22 -25,69 -18,15 -12,92 -16,7 -12,5 -10,35 -47,64 -33,47 -40,02 -33,66 -12,1 -17,66
rechtspraak 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
reële uitgaven 0 8,64 20,72 37,37 34,13 39,4 49,84 47,57 47,79 53,41 53,01 62,67 70,33 71,09 68,33 74,3 72,12 69,02
demografie 0 -0,31 -0,44 -0,52 -0,67 -1,02 -1,52 -2,01 -2,6 -3,07 -3,25 -3,25 -3,24 -3,32 -3,46 -3,6 -3,64 -3,5
deelname 0 -1,6 -1,11 4,84 14,42 30,92 36,33 35,44 32,3 30,96 33,33 37,27 41,79 45,35 42,65 41,48 40,07 35,43
niet-personele uitgaven per verleende dienst 0 4,32 11,91 18,37 14,6 7,69 11,64 12,14 15,14 17,13 13,4 13,26 11,03 9,36 11,08 15,1 10,9 10,89
personeel per verleende dienst 0 4,23 8,78 8,61 9 3,72 2,78 4,83 7,61 9,87 9,98 9 7,14 4,37 3,77 4,43 6,87 9,41
loonkosten per uur 0 2,36 2,86 6,16 -3,04 -2,46 -0,88 -3,51 -5,04 -3,16 -2,56 1,62 6,33 8,28 8,06 9,36 9,59 8,53
groei-op-groei 0 -0,37 -1,27 -0,09 -0,18 0,54 1,5 0,68 0,38 1,68 2,1 4,78 7,28 7,05 6,22 7,53 8,34 8,24
penitentiare inrichtingen 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
reële uitgaven 0 4,61 12,62 15,51 34,06 36,63 38,41 36,76 44,33 60,55 75,25 73,71 68,65 63,45 64,5 59,32 55,21 46,9
demografie 0 0,08 0,12 0,18 0,18 -0,03 -0,38 -0,87 -1,46 -1,96 -2,16 -2,25 -2,31 -2,66 -3,04 -3,51 -3,93 -4,11
deelname 0 0,86 -0,12 5,33 10,85 18,91 40,46 50,97 40,05 25,33 17,59 15,35 15,72 11,25 6,2 -1,56 -8,26 -18,9
niet-personele uitgaven per verleende dienst 0 -0,54 7,41 6,59 22,52 15,44 5,01 -0,03 10,1 29,05 51,97 52,5 49,64 48,43 55,08 56,15 64,13 76
personeel per verleende dienst 0 -0,93 -1,23 -2,77 -4,82 -4,32 -11,22 -16,83 -13,82 -11,76 -8,43 -9,48 -10,43 -6,58 -5,4 -3,22 -2,31 -0,52
loonkosten per uur 0 4,39 6,92 6,59 7,77 7,05 9,11 14,9 15,26 23,53 20,81 24,01 23,11 19,13 20,52 23,5 23,78 23,81
groei-op-groei 0 0,76 -0,48 -0,42 -2,44 -0,41 -4,57 -11,39 -5,8 -3,65 -4,53 -6,43 -7,08 -6,13 -8,86 -12,04 -18,2 -29,38
brandweer 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
reële uitgaven 0 6,76 26,08 44,19 51,7 67,7 72,97 66,6 89,23 91,51 91,56 108,06 99,75 101,68 101,18 122,56 99,03 106,19
demografie 0 0,67 1,39 2,16 2,81 3,3 3,66 3,9 4,07 4,29 4,7 5,24 5,78 6,28 6,67 6,99 7,37 7,85
deelname 0 -3,18 3,22 2,37 12,62 6,95 3,48 4,45 15,03 18,48 14,09 12,34 8,51 10,61 0,87 -1,37 -6,6 -5,68
niet-personele uitgaven per verleende dienst 0 3,21 9,47 20,1 12,72 22,48 24,44 15,18 18,81 17,14 22,44 28,76 29,72 28,49 35,34 49,88 34,94 35,1
personeel per verleende dienst 0 1,09 -2,53 -2,34 -6,76 -4,53 -2,85 -3,58 -7,8 -9,35 -8,04 -7,19 -5,46 -7,17 -3,74 -3,56 -2,68 -4,76
loonkosten per uur 0 5,33 14,39 20,99 29,49 37,82 43,02 46,9 57,56 59,97 56,2 65,19 57,1 59,96 61,16 70,52 72,11 82,59
groei-op-groei 0 -0,36 0,14 0,92 0,82 1,69 1,22 -0,26 1,56 0,97 2,17 3,72 4,1 3,5 0,89 0,11 -6,11 -8,9

aDe groei van de afzonderlijke componenten telt niet exact op tot de totale groei van de uitgaven. Dit komt door de berekeningswijze (zie Opzet en aanpak). Het verschil wordt hier weergegeven door de component ‘groei-op-groei’.

bDe gele en oranje staven (demografie en deelname) vormen samen de groei van de dienstverlening. De groene (niet-personele uitgaven) en de blauwe staven (personele uitgaven) geven opgeteld de groei weer door veranderingen in de uitgaven per verleende dienst.

Bron:SCP (DPS)

Vanaf 2010 blijven de uitgaven stabiel

De forse stijging van de reële uitgaven aan de sector veiligheid en justitie vindt plaats in de periode tussen 1998 en 2009, met uitzondering van 2005. Daarna treedt een stabilisatie op (zie figuur 2 en figuur 3). De uitgaven per ‘verleende dienst’ nemen over vrijwel de gehele periode toe, maar dalen in de jaren 2004, 2005 en 2010. De niet-personele uitgaven per ‘verleende dienst’ stijgen ook in de meeste jaren. In 2010 is er echter een opvallende daling, die vooral zijn oorsprong vindt bij de politie. De loonkosten per uur nemen gedurende de gehele periode toe of blijven stabiel. Er wordt binnen de gehele sector veiligheid en justitie steeds meer personeel ingezet per ‘verleende dienst’: de arbeidsproductiviteit daalt. In de jaren 2002 tot en met 2005 en in 2010 neemt de arbeidsproductiviteit echter tijdelijk toe.

De ontwikkeling van de ‘dienstverlening’ van de sector veiligheid en justitie vertoont een schommeling (zie figuur 2). Dat heeft vooral te maken met de ontwikkeling van het aantal misdrijven, dat eerst stijgt en daarna daalt (zie bv. CBS 2018).

Grote verschillen in uitgavengroei tussen voorzieningen

De reële uitgaven nemen tussen 1998 en 2015 toe met 67% (zie figuur 4). De toename is niet voor alle voorzieningen in de sector veiligheid en justitie gelijk. De reële uitgaven nemen het sterkst toe bij het OM en de brandweer (resp. 159% en 106%) en het minst bij de penitentiaire inrichtingen (47%). De politie en de rechtspraak nemen een middenpositie in (62% en 69%).

De stijging van de totale uitgaven wordt veroorzaakt door zowel de ontwikkeling in het aantal ‘verleende diensten’ als in de uitgaven per ‘verleende dienst’. Bij de brandweer, het OM, de penitentiaire inrichtingen en de politie zien we dat de uitgavenstijging vooral veroorzaakt wordt door de uitgaven per ‘verleende dienst’, want de ‘dienstverlening’ stijgt niet of nauwelijks (brandweer en OM), of daalt zelfs (penitentiaire inrichtingen en politie). Bij de rechtspraak zien we dat de ‘verleende diensten’ en de uitgaven per ‘verleende dienst’ beide ongeveer evenveel bijdragen aan de stijging van de uitgaven.

Figuur 4Aandeel van de totale uitgaven aan de sector veiligheid en justitie in 2015, ontwikkeling uitgaven, ‘dienstverlening’ en uitgaven per ‘verleende dienst’, 1998‍-2015 (in procenten)

uitgaven 2015 ontwikkeling uitgaven ontwikkeling dienstverlening ontwikkeling uitgaven per verleende dienst
veiligheid 67,2 -16,6 100,4
politie 5,7 61,9 -25,2 116,5
openbaar ministerie 0,5 158,7 -0,1 159
rechtspraak 1 69 30,7 29,3
gevangenissen 2,2 46,9 -22,2 88,9
brandweer 1,6 106,2 1,7 102,7

Bron:SCP (DPS)

toename van de uitgaven bij politie door lagere arbeidsproductiviteit bij dalende ‘dienstverlening’

Bij de politie nemen de uitgaven toe, ondanks een afname van de ‘dienstverlening’ (figuur 5). Bij de politie speelt de veiligheidsparadox een rol. Dalende misdaadcijfers (mogelijk door preventie) bij een groeiend korps leiden tot lagere arbeidsproductiviteit, terwijl de lage misdaadcijfers juist op succes duiden. De uitgavengroei wordt in dit geval veroorzaakt door zaken zoals huisvesting, ICT-uitgaven en communicatieapparatuur (zie verder Politie).

toename uitgaven bij OM door lagere arbeidsproductiviteit bij stabiele ‘dienstverlening’

Het aantal (gewogen) zaken (de ‘dienstverlening’) die het OM behandelt, is stabiel tussen 1998 en 2015. Doordat zware zaken niet of onvoldoende in de meting van de ‘dienstverlening’ zijn verwerkt, neemt arbeidsproductiviteit af. Daarnaast nemen de niet-personele uitgaven per ‘verleende dienst’ fors toe (zaken als huisvesting en ICT-uitgaven, zie Openbaar Ministerie).

toename uitgaven rechtspraak door grotere deelname

Bij de rechtspraak is het aantal ‘verleende diensten’ sterk gestegen door een groei in de deelname (oranje staaf in figuur 5). De omvang van de doelgroep verandert niet sterk, maar steeds meer mensen maken gebruik van de rechtspraak (kantonzaken en civiele zaken). De arbeidsproductiviteit bij de rechtspraak daalt. De niet-personele uitgaven per ‘verleende dienst’ nemen weinig toe. Zie Rechtspraak voor meer informatie.

Uitgaven penitentiaire inrichtingen nemen toe door achterblijven daling niet-personele uitgaven

Bij de penitentiaire inrichtingen neemt het aantal gedetineerden af door een dalende deelname (dalende criminaliteit). De afbouw van cellen blijft hierbij achter, waardoor per gedetineerde meer niet-personele uitgaven worden gebruikt (figuur 5). Zie verder Penitentiaire inrichtingen.

Bij de brandweer nemen de uitgaven vooral toe door hogere loonkosten per uur

Bij de brandweer heffen de demografische ontwikkelingen en de deelname elkaar bijna op en is de ‘dienstverlening’. Hier is meer dan in andere sectoren sprake van een sterke stijging van de loonkosten per uur (lichtblauwe staaf in (figuur 5)). Die heeft te maken met regelgeving rond werktijden. Brandweerlieden zijn verplicht minder uren gaan werken tegen hetzelfde maandloon (zie Brandweer).

Figuur 5Oorzaken van de ontwikkeling van de reële uitgaven voor de sector veiligheid en justitie, 2015 ten opzichte van 1998 (in procenten) a, b

reële uitgaven demografie deelname niet-personele uitgaven per verleende dienst personeel per verleende dienst loonkosten per uur groei-op-groei
veiligheid 67,16 3,83 -19,67 41,33 25,52 24,26 -8,12
politie 61,89 7,85 -30,65 33,16 60,04 12,58 -21,1
rechtspraak 69,02 -3,5 35,43 10,89 9,41 8,53 8,24
openbaar ministerie 158,67 -2,14 2,08 101,69 57,1 17,61 -17,66
penitentiaire inrichtingen 46,9 -4,11 -18,9 76 -0,52 23,81 -29,38
brandweer 106,19 7,85 -5,68 35,1 -4,76 82,59 -8,9

aDe groei van de afzonderlijke componenten telt niet exact op tot de totale groei van de uitgaven. Dit komt door de berekeningswijze (zie Aanpak). Het verschil wordt hier weergegeven door de component ‘groei-op-groei’.

bDe gele en oranje staven (demografie en deelname) vormen samen de groei van de dienstverlening. De groene (niet-personele uitgaven) en de blauwe staven (personele uitgaven) geven opgeteld de groei weer door veranderingen in de uitgaven per verleende dienst.

Bron:SCP (DPS)

Literatuur

Open literatuurlijst

Literatuur

Blank, Jos L.T. en Alex A.S. van Heezik (2017). Productiviteit van overheidsbeleid. Deel III. De Nederlandse veiligheid en justitie, 1980-2014. Den Haag / Delft: Centrum voor Innovaties en Publieke Sector Efficiëntie Studies (IPSE Studies|CAOP, Technische Universiteit Delft en EUR Rotterdam).

CBS (2017). Rechtspraak; kerncijfers. Geraadpleegd op 21 juni 2018 via https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/70229ned/table?ts=1529571047029.

CBS (2018). Geregistreerde criminaliteit; tijdreeks vanaf 1948. Geraadpleegd op 20 juni 2018 via https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/83723NED/table?ts=1529572281618.

TK (1999/2000). Contourennota modernisering rechterlijke organisatie. Brief van de minister en staatssecretaris van Justitie van 3 april 2000. Tweede Kamer, vergaderjaar 1999/2000, 26352, nr. 24.

TK (2016/2017) Jaarverslag en slotwet Ministerie van Veiligheid en Justitie 2016. Aangeboden 17 mei 2017. Tweede Kamer, vergaderjaar 2016/2017, 34 725 VI, nr. 1.

Torre, Ab van der (2012). Politie. In: Bob Kuhry, Bob en Flip de Kam (2012). Waar voor ons belastinggeld? Prijs en kwaliteit van publieke diensten (p. 131-152) . Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP-Publicatie 2012-2).

Noten

In 2015 bedragen de uitgaven voor het CJIB 102 miljoen euro, voor de reclassering 137 miljoen euro, voor HALT 11 miljoen euro en voor de (Raad voor de) Kinderbescherming 179 miljoen euro (TK 2016/2017). Ter vergelijking: de vijf onderzochte voorzieningen van de sector veiligheid en justitie omvatten tezamen een bedrag van 11 miljard euro.

‘Dienstverlening’ is bij de sector veiligheid en justitie een wat vreemde term die we hanteren in overeenstemming met de andere sectoren in deze publicatie. In andere rapporten wordt ook wel gesproken over ‘productie’.