Arbeidsmarkt in kaartWerkgevers – editie 4

Aandeel organisaties met tijdelijke contracten afgenomen

Tussen 2003 en 2011 nam het aandeel organisaties toe dat werknemers met een tijdelijke aanstelling in dienst had (figuur 1). Daarna schommelde het aandeel tussen 54 en 63%. Ten opzichte van 2019 is in 2021 het aandeel bedrijven met werknemers met een flexibel contract verder afgenomen. Mogelijk is dit het gevolg van de invoering van de Wet arbeidsmarkt in balans (WAB) per 1 januari 2020. Het doel van deze wet was om de kloof tussen vaste en flexibele contracten kleiner te maken, door alle vormen van flexibele arbeid duurder te maken voor werkgevers. Het zou dan ook logisch zijn dat ook het aandeel werknemers met een tijdelijk contract is afgenomen bij organisaties die gebruikmaken van tijdelijke contracten. Dit blijkt echter niet op basis van de cijfers van het Arbeidsvraagpanel (figuur 2). Een andere mogelijke verklaring voor de afname van het aandeel flexibele contracten zou de coronapandemie kunnen zijn. Tijdens de pandemie werden contracten minder vaak verlengd en werden mensen met een flexibel contract als eerste ontslagen (Honcoop en Verbiest 2021). Onderzoek van het SCP toont ook aan dat mensen met een flexibel contract een grotere kans hebben op werkloosheid tijdens economische tegenslagen (Muns et al. 2020).

In alle sectoren is het aantal organisaties met werknemers met een tijdelijke aanstelling afgenomen tussen 2019 en 2021. De daling is het meest prominent in de sector onderwijs. Het aandeel werkgevers dat in deze sector gebruikmaakte van tijdelijke contracten was tussen 2003 en 2015 redelijk stabiel rond 67%. Daarna steeg het aandeel tot 75% in 2019, en vervolgens nam het drastisch af tot 62%. Mogelijk heeft dit te maken met de invoering van de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra) op 1 januari 2020. Hierdoor werden tijdelijke contracten in het openbaar onderwijs die de maximale termijn van 24 maanden of het maximale aantal van drie contracten hadden overschreden automatisch omgezet naar vaste contracten (PO-Raad 2019). Verder valt op dat in 2021 het aandeel kleine en middelgrote bedrijven dat werknemers met flexibele contracten heeft is afgenomen ten opzichte van 2019, terwijl dit aandeel bij grote bedrijven gelijk bleef.

Hoewel het aandeel bedrijven dat werknemers heeft met flexibele contracten is afgenomen, nam het aandeel flexibele contracten binnen bedrijven toe in 2021 (figuur 2). Het gaat hierbij om werknemers met een tijdelijke aanstelling en niet om stagiairs, uitzendkrachten, oproepkrachten en payrollkrachten. Deze bevinding is in lijn met ander onderzoek. Daaruit blijkt dat het aandeel werknemers met tijdelijke contracten in het totale aantal werknemers is toegenomen in het tweede kwartaal van 2021 ten opzichte van de jaren daarvoor (CBS 2022). De ontwikkeling in het aandeel flexibele contracten verschilt per sector. In de sectoren zakelijke dienstverlening, bouwnijverheid en transport is het gebruik van tijdelijke contracten tussen 2019 en 2021 min of meer gelijk gebleven. Bij de sectoren overheid en industrie en landbouw nam het aandeel tijdelijke contracten toe, waarbij de sector industrie en landbouw zelfs een zeer sterke toename toont.

Alle vormen van flexibele arbeid in 2021 minder vaak ingezet

Naast tijdelijke contracten zijn er ook andere vormen van flexibele arbeid die organisaties kunnen inzetten, zoals zzp’ers, uitzendkrachten, oproepkrachten of payrollbedrijven. Minder organisaties maakten in 2021 gebruik van zulke vormen van flexibele arbeid dan in 2019 (figuur 3). Zo is het gebruik van payrollbedrijven gehalveerd (van 5% naar 2,4%) en ook tijdelijke contracten met uitzicht op een vaste aanstelling en detachering/uitzendkrachten worden door minder organisaties gebruikt in 2021 (5 procentpunt minder in 2021 dan in 2019). Het valt op dat detachering/uitzendkrachten en payrollbedrijven veel vaker door overheidsorganisaties worden ingezet dan door organisaties in andere sectoren. Daarnaast maken grote bedrijven ook in 2021 meer gebruik van alle typen flexibele arbeid dan kleine of middelgrote organisaties. In alle organisatiegroottes is het gebruik van een tijdelijk contract met uitzicht op een vaste aanstelling de meest gebruikte vorm van flexibele arbeid, maar tijdens de periode 2011-2021 maken steeds minder organisaties hier gebruik van.

Flexibiliteit in de personeelsomvang belangrijke reden voor inzetten flexibele arbeid

Iets meer dan een op de vier organisaties maakt gebruik van freelancers/zzp’ers (zie figuur 3). Het inhuren van freelancers en zzp’ers komt vooral voort uit het feit dat er op dat moment binnen het bedrijf tijdelijk behoefte is aan de specifieke kennis die de freelancer/zzp’er heeft (tabel 1). Dit is vanaf 2011 de voornaamste reden om freelancers of zzp’ers in te huren. De andere drie belangrijkste redenen die in 2021 worden genoemd zijn seizoenswerk of tijdelijke fluctuaties, tijdelijke financiering voor een specifiek project en vervanging voor afwezigheid of ziekte.

Ongeveer een op de vijf werkgevers huurt weleens oproepkrachten in (23%) of maakt gebruik van detachering of uitzendkrachten (19%). De voornaamste redenen om deze groepen in te huren zijn vergelijkbaar, namelijk behoefte aan meer flexibiliteit in de personeelsomvang, schommelingen in de bedrijfsdrukte en vervanging bij ziekte. Voor het inhuren van oproepkrachten wordt in 2021 behoefte aan meer flexibiliteit in de personeelsomvang vaker genoemd dan in eerdere jaren, en dit wordt door steeds meer organisaties als belangrijkste reden gezien.

In 2021 maakte slechts een op de veertig werkgevers gebruik van een payrollbedrijf. De belangrijkste reden om hier gebruik van te maken was vanwege de verminderde administratieve rompslomp (18%), gevolgd door het vaker kunnen verlengen van een tijdelijk contract (16%). De proefperiode, seizoenswerk en meer flexibiliteit in de personeelsomvang zijn de meest genoemde redenen waarom werkgevers tijdelijke contracten zonder uitzicht op een vast dienstverband inzetten. Daar maakt ongeveer een op de acht organisaties gebruik van.