Arbeidsmarkt in kaartWerkgevers – editie 4

Het personeelsbestand neemt in 2021 minder snel toe door een afname van de in- en doorstroom en een toename van de uitstroom

De personeelsstromen hangen samen met de economische conjunctuur. Door de coronapandemie in 2020 nam de economische groei af, maar die herstelde zich daarna weer. In 2021 is voor het eerst sinds 2013 sprake van een afname in de instroom van nieuwe werknemers (figuur 1). Tegelijkertijd heeft de groei in de uitstroom doorgezet. Omdat de instroom nog wel hoger lag dan de uitstroom, is het personeelsbestand in 2021 gemiddeld gezien toegenomen. Deze trend zien we in de meeste sectoren terug. In de sectoren zorg, overheid en onderwijs is de instroom in 2021 echter wel toegenomen. Bij alle organisatiegroottes is sprake van een afname in de instroom; in kleine organisaties is echter ook de uitstroom afgenomen. De doorstroom is in 2021 het laagst sinds 2007, wat betekent dat weinig personeel zich beweegt binnen organisaties.

In 2021 gaf een kwart van de organisaties aan dat corona invloed heeft gehad op de personeelsomvang

Vanwege de coronacrisis wisselden de omstandigheden voor werkgevers. In tijden van lockdowns en strenge coronamaatregelen waren organisaties in bijvoorbeeld de culturele sector en horeca gesloten, terwijl in andere sectoren zoals de zorg extra personeel nodig was. In het tweede kwartaal van 2021 is aan werkgevers in het Arbeidsvraagpanel gevraagd wat de invloed van de coronacrisis was op de personeelsomvang (figuur 2). Driekwart van de werkgevers gaf toen aan dat de coronacrisis geen invloed had op de personeelsomvang. Dit aandeel is iets lager dan in het najaar van 2020 (78%). Meer organisaties (14%) geven aan dat door de coronacrisis het personeelsbestand is afgenomen dan dat het personeelsbestand is toegenomen (11%). Mogelijk heeft de NOW-regeling bijgedragen aan de beperkte invloed van de coronacrisis op het personeelsbestand.

Organisaties in de bouw zagen hun personeelsbestand het minst vaak krimpen (5%) door de coronacrisis, terwijl dit in transportorganisaties en overige dienstverlening het meest gebeurde (respectievelijk 19 en 24%). Iets meer dan een op de tien werkgevers rapporteerde juist een toename van de omvang van het personeelsbestand. Dit waren relatief vaak organisaties in de sector onderwijs.

Nieuwe medewerkers stromen met name in vanuit andere baan; grootste groei groep uittreders door aflopen tijdelijk contract en gedwongen ontslag

Figuur 3 laat zien vanuit welke situaties nieuwe medewerkers instroomden. De meeste van hen zijn ingestroomd vanuit een andere baan, of kwamen via een functie als zelfstandige bij de nieuwe werkgever terecht. Ten opzichte van twee jaar geleden zien we kleine verschuivingen: de instroom vanuit werkloosheid, arbeidsongeschiktheid of herintreding is verder gedaald, terwijl de instroom als schoolverlater en scholier of student met bijbaan licht is toegenomen. De instroom vanuit werkloosheid en een ander dienstverband is op het laagste punt sinds 2005. Dit is logisch, gezien de krappe arbeidsmarkt waar in 2021 sprake van was (UWV z.d.). Het valt verder op dat in de sector handel, horeca en reparatie ieder jaar vanaf 2013 het grootste deel van de instromers schoolverlater, scholier of student was. In 2021 ging dat zelfs om meer dan de helft.

In figuur 4 is weergegeven om welke redenen werknemers stoppen met een baan bij de ondervraagde organisaties. Wat vooral opvalt is dat na een jarenlange daling (sinds 2013) het aandeel gedwongen ontslagen weer is toegenomen, net als het aflopen van tijdelijke contracten. Toch was vrijwillig ontslag ook in 2021 de meest genoemde reden, maar dit aandeel lag een stuk lager dan in 2019. Opvallend is dat het beeld voor de sector zorg omgekeerd is: daar nam het aandeel vrijwillig ontslag in 2021 verder toe, terwijl het aflopen van tijdelijke contracten minder vaak de uitstroomreden was dan in 2019. Van het personeel dat vrijwillig ontslag nam, blijft het merendeel werkzaam in de zorg, waarvan 6% als zzp’er (Tabak 2022).

Stijgende lijn in aandeel bedrijven met vrouwelijke leidinggevende zet door, aandeel bedrijven met leidinggevende met een migratieachtergrond stokt

Figuur 5 toont de ontwikkeling door de tijd van het gemiddeld aandeel vrouwelijke leidinggevenden en leidinggevenden met een niet-westerse migratieachtergrond . In 2021 was bijna een derde van de leidinggevenden vrouw, tegenover de helft van het personeelsbestand (zie Zijn werkgevers bezig met inclusief personeelsbeleid?). Uit onderzoek blijkt dat minder vrouwen dan mannen in top- en managementfuncties werken, doordat zij vaker in deeltijd werken en leidinggeven in deeltijd in veel bedrijven niet gebruikelijk is (SCP 2022). In de sectoren zorg en onderwijs is het aandeel vrouwelijke leidinggevenden het hoogst, wat past bij de bevinding dat het aandeel vrouwelijke werknemers in deze sectoren hoog is (zie Zijn werkgevers bezig met inclusief personeelsbeleid?). Daarnaast is het aandeel vrouwelijke leidinggevenden het hoogst in grote organisaties.

Het aandeel leidinggevenden met een niet-westerse migratieachtergrond is ten opzichte van 2019 gelijk gebleven. Voor de sector zorg is dat beeld anders. Daar zien we een sterke stijging, namelijk van 4% naar bijna 13%. Bij bedrijven in de sector zakelijke dienstverlening zien we juist een afname van het aandeel leidinggevenden met een niet-westerse migratieachtergrond. Het lijkt erop dat 2019 voor die sector een afwijkend jaar was, met een uitzonderlijk sterke stijging ten opzichte van eerdere jaren. In grote organisaties is het aandeel leidinggevenden met een niet-westerse migratieachtergrond het hoogst, namelijk bijna 8% ten opzichte van 4% in kleinere organisaties.