Arbeidsmarkt in kaartWel- en niet-werkenden – editie 2

Veranderingen van positie op de arbeidsmarkt

Werkenden kunnen verschillende veranderingen meemaken in hun positie op de arbeidsmarkt. Ze kunnen bijvoorbeeld werkloos raken, arbeidsongeschikt worden of met prepensioen gaan. Ze kunnen een baan in loondienst verruilen voor een eigen bedrijf of omgekeerd. Als ze werknemer zijn, kunnen ze bovendien wisselen van werkgever. Voor dit soort veranderingen gebruiken we de verzamelnaam ‘arbeidsmarktmobiliteit’.

Deze kaart gaat over de vaakst voorkomende vorm van arbeidsmarktmobiliteit onder werknemers: een overgang naar een andere werkgever (zie figuur 1). Speciale aandacht gaat daarbij uit naar oudere werknemers, namelijk van 55 jaar en ouder. De reden voor die focus is tweeledig. Ten eerste wil de overheid dat ook zij af en toe van baan wisselen, zodat zij ervaring opdoen met verschillende werkzaamheden en op die manier aantrekkelijk blijven voor werkgevers (TK 2010/2011). Ten tweede loopt deze groep een groter risico op baanverlies dan begin deze eeuw, door een wijziging in 2006 van de regels over ontslagvolgorde bij reorganisatie of bedrijfsinkrimping. Tegelijkertijd moeten ouderen bij feitelijk of dreigend baanverlies tegenwoordig ook nieuw werk zoeken. Tot 2003 waren zij in dat geval meestal nog verzekerd van een inkomen tot aan hun AOW-leeftijd. Maar door de herhaalde versobering van de werkloosheidsuitkeringen is dat niet meer zo. De vraag is daarom of 55-plussers vaker dan vroeger van werkgever wisselen, en zo ja, of het dan gaat om vrijwillige of gedwongen mobiliteit.

Wat verstaan we in deze kaart onder verandering van werkgever?

De mate waarin werknemers naar een andere werkgever overstappen, is op verschillende manieren te meten. Hier bekijken we welk deel van de mensen die op de peildatum werknemer waren 2 jaar later een andere werkgever had. We berekenden het aandeel baanveranderaars ten opzichte van iedereen die op de peildatum werknemer in loondienst was, ongeacht of ze 2 jaar later nog werkten of niet. Werknemers die een nieuwe werkgever hadden en tussendoor een tijdje niet werkten of zelfstandige waren, tellen mee bij de baanveranderaars.

In deze kaart spreken we van ‘gedwongen’ baanveranderingen als werknemers tussen 2 opeenvolgende werkgevers werkloos waren: dat wil zeggen geen werk hadden, maar er wel naar zochten. Alle andere baanveranderingen bestempelen we als ‘vrijwillig’. We beperken ons tot mensen die op de peildatum 23-64 jaar waren.

Aantal werknemers dat van werkgever verandert, groeide tussen 2014 en 2018

Het aandeel werknemers dat van werkgever verandert, beweegt mee met de economie. Als het goed gaat met de economie, er weinig werklozen en veel vacatures zijn, veranderen werknemers vaker van baan. Ligt de werkloosheid hoog, dan komt deze overstap juist minder vaak voor. Dat is te zien als we de blauwe lijn en het rode vlak in figuur 2 met elkaar vergelijken. Toen de werkgelegenheid na 2014 aantrok en de werkloosheid in reactie daarop daalde, begon het aandeel baanwisselaars weer te stijgen. Tussen 2016 en 2018 daalde de werkloosheid vervolgens verder, en werd het aandeel dat van werkgever verandert nog groter.

De toename van de mobiliteit zit uitsluitend in een groei van het aantal vrijwillige baanwisselingen. Tegelijkertijd lag het aandeel dat gedwongen overstapte nog wel hoger dan in de jaren vóór 2008, dus voor het begin van de kredietcrisis (zie figuur 2).

Geen stijgende lijn in aandeel baanveranderaars over langere periode

Als we kijken naar de totale periode waarover we cijfers hebben (1992-2018), dan is er geen stijgende trend in het aandeel baanwisselaars te zien (zie figuur 2). Het aandeel werknemers dat na 2 jaar een andere werkgever heeft, is redelijk stabiel, afgezien van de pieken en dalen door de economische situatie (zie ook Van den Berge et al. 2020). Dat is in zekere zin opvallend, want het aandeel werknemers met een tijdelijk of flexibel contract groeide sinds de jaren negentig (Euwals et al. 2016), en deze groep wisselt vaker dan gemiddeld van werkgever (zie figuur 2).

Dat het totale aandeel baanwisselaars toch niet steeg, heeft waarschijnlijk een aantal oorzaken. De eerste is dat de gemiddelde leeftijd van werknemers de afgelopen decennia toenam (CBS 2019), en oudere werknemers veranderen minder vaak van werkgever dan jongere. De tweede oorzaak is dat tijdelijke contracten het meest voorkomen onder jongeren en zij misschien vroeger ook al vaker naar een andere werkgever gingen (Van den Berge et al. 2020). De derde oorzaak is dat er aanwijzingen zijn dat werkgevers tijdelijke contracten vaker verlengen dan vroeger (Josten en Vlasblom 2018); dat vergroot het aantal werknemers met een tijdelijk contract eveneens, maar leidt niet tot een groter aantal overstappers naar een andere werkgever.

Groei onder 55-plussers ligt vooral aan een toename van de gedwongen mobiliteit

Onder 55-plussers steeg het aandeel baanwisselaars daarentegen wel. Terwijl in de hoogconjunctuur van 2000-2002 7% van hen van baan wisselde, en in die van 2006-2008 5%, was dat in 2016-2018 bijna 10%. Dat ligt vooral aan een groei van het aantal gedwongen baanveranderingen. Hun vrijwillige mobiliteit bleef grotendeels gelijk (zie figuur 2). De overheidswens van meer vrijwillige baanveranderingen in deze groep zodat zij brede ervaring blijven opdoen, is dus (nog) niet behaald.