De sociale staat van Nederland 2018

De Nederlandse bevolking is toegenomen

Demografische ontwikkelingen als vergrijzing en verkleuring van de bevolking en verdunning van huishoudens hebben gevolgen voor verschillende terreinen van de leefsituatie, zoals gezondheid, veiligheid, participatie, recreatie of het wonen. In de periode 2008-2017 is de Nederlandse bevolking toegenomen met 4%, van 16,4 miljoen tot 17,1 miljoen personen (zie onderstaande figuur). Het aantal huishoudens is echter 2 keer zo sterk gestegen, van bijna 7,2 miljoen naar 7,8 miljoen (toename van bijna 8%). Een belangrijke oorzaak is de groei van het aandeel alleenstaanden ten opzichte van meerpersoonshuishoudens. Dat komt op zijn beurt door onder meer een toename van het aantal echtscheidingen en de vergrijzing (en bijbehorende verweduwing).

De vergrijzing neemt toe

De leeftijdsverdeling van de bevolking heeft invloed op de vraag naar publieke voorzieningen. Een relatief jonge bevolking gebruikt bijvoorbeeld meer onderwijs en gezinsuitkeringen, een relatief oudere bevolking meer zorg en pensioenuitkeringen.
Om de invloed van de leeftijdsverdeling van de bevolking te kwantificeren, bestaan er twee maten/indicatoren: de ‘groene druk’ en de ‘grijze druk’. De groene druk is de verhouding tussen het aantal 0-14-jarigen en de potentiële beroepsbevolking (15-64-jarigen), terwijl de grijze druk de verhouding is tussen het aantal 65-plussers en de potentiële beroepsbevolking.

In 2017 was in Nederland de grijze druk, met 28,4%, groter dan de groene druk van 25,0%. In 2008 was de groene druk groter dan de grijze druk; daarna is de groene druk afgenomen en de grijze druk toegenomen. Sinds 2014 is de grijze druk groter dan de groene druk en het verschil neemt toe.

Meer mensen met een migratieachtergrond

In Nederland is, zoals in de meeste Europese landen, de bevolkingsgroei door migratie groter dan door natuurlijke aanwas. De open grenzen - onder andere door de toetreding van de meeste Oost-Europese landen tot het Schengenverdrag, dat visumvrij personenverkeer regelt - hebben geleid tot een flinke emigratie uit Oost-Europa naar vaak Midden- en West-Europa, waaronder Nederland. Verder was er de laatste jaren een aanzienlijke toestroom van vluchtelingen uit vooral Syrië, Irak en Eritrea. De toestroom verliep de laatste decennia in golven, wat samenhangt met het uitbreken van oorlogen (vluchtelingen) en economische bewegingen (arbeidsmigranten).

Doordat in de autochtone Nederlandse bevolking per jaar meer mensen overlijden dan er kinderen worden geboren, neemt de aanwas van autochtone Nederlanders gestaag af en is die zelfs negatief sinds 2015. De Nederlandse bevolking blijft echter toenemen, door een positief migratiesaldo en een positieve interne aanwas van personen met overwegend een niet-westerse migratieachtergrond. Het aandeel personen met een migratieachtergrond steeg van 19,6% in 2008 naar 22,1% in 2017 (een groei van 15%). De groei van het aandeel mensen met een niet-westerse migratieachtergrond was iets groter dan die van mensen met een westerse migratieachtergrond (12% versus 18%). De groei was vooral afkomstig uit overige niet-westerse landen.

Na een daling van de economische groei, is er na 2013 een stijging

Het bruto binnenlands product (bbp) is over de periode 2008-2017 per saldo met ruim 6% gestegen. De stijging voltrok zich vooral in de afgelopen paar jaren.

Niet alle economische groei komt ten goede aan huishoudens: een deel van de groei gaat naar bestedingen van de overheid (naar bijvoorbeeld gezondheidszorg, sociale zekerheid, onderwijs of vervoer). Wat voor huishoudens beschikbaar is, valt op te maken via het netto beschikbaar nationaal inkomen en wel dat deel dat terechtkomt bij huishoudens (55% in 2017). Het netto beschikbaar inkomen van huishoudens is per saldo minder gestegen dan het bbp. Dat komt doordat een groter aandeel van het beschikbaar inkomen in de periode 2008-2017 ten gunste kwam van de overheid, met name in de laatste jaren.

Na een stijging van de economische misère, is er na 2013 een daling

Naast de ontwikkeling van het bbp zijn ook de werkloosheid, het overheidstekort en de inflatie belangrijke graadmeters voor economische ontwikkelingen. Deze drie indicatoren nemen we samen in een zogeheten misère-index.

In Nederland is de misère lager dan gemiddeld in de Europese Unie (lager begrotingstekort, lagere inflatie en lagere werkloosheid). Inmiddels is Nederland weer nagenoeg aanbeland op het niveau van voor de crisis: na 2008 namen werkloosheid, inflatie en vooral het begrotingstekort toe, maar sinds 2013 (werkloosheid sinds 2014) nemen ze alle drie weer af (zie Van der Torre 2017). Wel is de inflatie in 2017 weer toegenomen. De misère is in 2017 in Europa gemiddeld lager dan in 2008.