Een (on)gezonde leefstijlOpleiding als scheidslijn

Opleidingsverschillen in gezondheidsgedrag in Europa

Figuur 4.1 toont opleidingsverschillen in de zes gezondheidsgedragingen in Europa. Door te klikken op de landkaart kunt u de verschillende indicatoren selecteren.

Roken
We zien dat alleen in Portugal hoogopgeleiden meer roken dan laagopgeleiden; in alle andere landen is deze ongezonde gewoonte meer in trek bij de laagst opgeleiden. Nederland neemt een middenpositie in als het gaat om de kloof tussen laag- en hoogopgeleid, met een verschil van 15,8 procentpunten. In het oog springen de relatief grote opleidingsverschillen in roken in België en Estland, waar de kloof zelfs 23 procentpunt of meer bedraagt. Voor roken stellen we vast dat een opleidingskloof in vrijwel geheel Europa wordt aangetroffen, en dat roken Europa-breed behoort tot een ongezonde leefstijluiting van met name laagopgeleiden.

Alcoholgebruik
Bij de alcoholconsumptie in Europa constateren we dat Nederland een middenpositie inneemt qua ongelijkheid tussen hoog- en laagopgeleiden in regelmatig alcohol drinken. In de meeste landen zijn het hoger opgeleiden die het vaakst drinken, maar in zes landen (met name Portugal en Litouwen) zijn het lager opgeleiden die frequenter alcohol nuttigen.

De kloof is met name groot in Midden-Europese landen, zoals België, Duitsland, Frankrijk en Zwitserland. Daar kennen de hoogst opgeleiden een relatief hoge alcoholconsumptie en loopt de opleidingskloof op tot boven de 10 procentpunt. Opmerkelijk is dat van alle Europese landen, in Nederland en België de regelmatige alcoholconsumptie onder de hoogopgeleiden het hoogst is.

Overgewicht
Een vergelijking van opleidingsverschillen in relatief lichaamsgewicht (BMI) laat zien dat de laagst opgeleiden in Nederland gemiddeld 1,6 BMI-punten zwaarder zijn dan hoogopgeleiden. Een dergelijk substantieel verschil treffen we in vrijwel alle Europese landen aan, variërend tussen de 1,1 tot 3,0 BMI-punten. De BMI-verschillen naar opleiding zijn met name groot in Midden- en Oost-Europese landen (Slovenië, Frankrijk en Litouwen).

Groente en fruit eten
Opleidingsverschillen in het eten van groente en fruit blijken internationaal sterk te verschillen. Waar in Litouwen het dagelijks eten van fruit extreem ongelijk verdeeld is over opleidingsgroepen, is er in Duitsland en Portugal vrijwel geen onderscheid tussen hoog- en laagopgeleiden. Ook in Nederland zijn er geen noemenswaardige verschillen tussen opleidingsgroepen; 68% van de laagst opgeleiden eet dagelijks fruit, tegenover 74% van de hoogopgeleiden.

Bij het dagelijks eten van groente vinden we een meer eenduidig beeld: Europa-breed zijn het de hoger opgeleiden die vaker dagelijks groente eten. Wederom zijn de opleidingsverschillen het grootst in Litouwen. Nederland neemt een middenpositie in Europa in bij de opleidingsverschillen. Opvallend is wel dat in Nederland het verschil tussen hoog- en laagopgeleiden in groenteconsumptie duidelijk groter is (11,4 procentpunten) dan in fruitconsumptie (5,8 procentpunten) zie ook Gezondheidgerelateerd gedrag en de opleidingskloof.
Het overkoepelende beeld is dat in heel Europa dagelijks gezond eten onder hoger opgeleiden gebruikelijker is dan onder lager opgeleiden. De landverschillen zijn echter groot. In hoeverre hierbij prijs, beschikbaarheid, of culturele en kennisverschillen een rol spelen, moet nader worden onderzocht.

Bewegen
Vooral in Noord-Europese landen is voldoende bewegen relatief gelijk verdeeld over opleidingsgroepen. Nederland vormt hierbij geen uitzondering, met een klein, doch niet te verwaarlozen verschil van 8,1 procentpunten tussen de hoog- en laagopgeleiden in stevig bewegen.
Met name in Oost-Europese landen (behalve in Litouwen) zijn de verschillen duidelijk groter. Dit is vooral toe te schrijven aan het vaker niet-bewegen van de laagst opgeleiden aldaar. Hoger opgeleiden in Europa bewegen namelijk overal ongeveer even vaak (tussen de 80% en 90%). Een uitzondering hierbij is Portugal; daar is de gerapporteerde lichaamsbeweging over het algemeen relatief laag.

Zijn er verschillen tussen landen waardoor we de opleidingskloof beter kunnen begrijpen?

Een logische vervolgvraag is of de opleidingskloof in gezondheidsgedrag in de diverse Europese landen ook samenhangt met centrale kenmerken van deze landen. In figuur 4.2 kunt u de relatie bekijken tussen de economische ontwikkeling van een land (uitgedrukt in bbp) en de zes uitingen van gezondheidgerelateerd gedrag die hier centraal staan.

Roken en alcoholgebruik
Aan de hand van de figuur stellen we vast dat de opleidingskloof in roken in een land nauwelijks groter is naarmate de welvaart er hoger is. Dit in tegenstelling tot de relatie bij alcoholconsumptie. Daar zien we dat naarmate de economische ontwikkeling van een land (bnp) hoger is, ook de opleidingsverschillen in alcoholconsumptie groter zijn. Let wel, het zijn vooral de hoger opgeleiden die dan vaker alcohol consumeren, wat doet vermoeden dat een hogere algehele welvaart in een land vooral samengaat met meer alcoholconsumptie onder de hoogopgeleide groep.
Wellicht is alcoholgebruik, hoewel een ongezonde leefstijluiting, ook meer geaccepteerd in rijkere landen zie ook Opleiding als scheidslijn. Daarnaast is het mogelijk dat hoogopgeleiden zich in landen met meer economische ontwikkeling vaker middels hun culturele leefstijl trachten te onderscheiden van laagopgeleiden, bijvoorbeeld door het drinken van goede wijnen of exclusieve gedistilleerde dranken.

BMI, groente en fruit eten, en bewegen
Bij de bestudering van landverschillen in BMI zien we daarentegen een negatief verband tussen de welvaart in een land en de opleidingskloof. Hoe groter de welvaart in een land, des te kleiner de verschillen in BMI tussen laag- en hoogopgeleiden.
Voor de als gezond te boek staande leefstijluitingen, groente en fruit eten en bewegen, zien we ook dat grotere welvaart van een land (bbp) samengaat met een afname van de opleidingskloof. Gezonde voeding en bewegen zijn blijkbaar voor meer mensen acceptabel, toegankelijk en bereikbaar wanneer de welvaart toeneemt.
Evenals bij roken merken we hier wel op dat de samenhang tussen het landelijke welvaartsniveau en de opleidingskloof in BMI, groente en fruit eten, en voldoende bewegen niet noemenswaardig is, in tegenstelling tot het gevonden verband bij alcoholconsumptie.