Emancipatiemonitor 2018

Vrouwen staan financieel steeds vaker op eigen benen

Het aandeel economisch zelfstandige vrouwen tussen 15 jaar en de AOW-leeftijd (uitgezonderd scholieren en studenten) stijgt al een aantal jaren. Dit is in lijn met een belangrijke doelstelling van het emancipatiebeleid. Tussen 2007 en 2017 steeg dat aandeel van 52% naar ruim 60%. Gedurende de crisis bleef het aandeel economisch zelfstandige vrouwen min of meer stabiel, en bij mannen was er een lichte daling. Sinds 2014 is er weer een toename in economische zelfstandigheid, ook bij mannen. Het verschil in economische zelfstandigheid tussen mannen en vrouwen is afgenomen.

Van alle vrouwen zijn alleenstaande moeders en oudere vrouwen met een partner zonder (thuiswonende) kinderen het minst vaakst economisch zelfstandig (zie m/v-stat). De economische zelfstandigheid van moeders met een partner is bovengemiddeld, en bovendien zijn ze bezig aan een inhaalslag (zie Welke gevolgen heeft ouderschap voor werk en economische zelfstandigheid?). Vrouwen met een hoger opleidingsniveau zijn vaker economisch zelfstandig dan vrouwen met een laag opleidingsniveau. Het verschil tussen laagopgeleiden en middelbaar en hoogopgeleiden is tussen 2011 en 2016 wel iets kleiner geworden (zie Nemen verschillen tussen hoog- en laagopgeleide vrouwen af?). Daarnaast zijn vrouwen met een Nederlandse achtergrond vaker economisch zelfstandig dan vrouwen met een migratieachtergrond. Bovendien is dat verschil groter geworden tussen 2011 en 2016 (zie Steeds minder verschil tussen vrouwen van Nederlandse en niet-westerse herkomst?).

Sterke stijging financiële onafhankelijkheid vrouwen sinds 2014

Omdat 950 euro per maand niet genoeg is om met kinderen zelfstandig van te leven, hanteert de overheid sinds begin 2018 een tweede maat voor het meten van de vordering van het emancipatiebeleid: financiële onafhankelijkheid (TK 2017/2018). Daarbij gaat het om een inkomen uit eigen arbeid van ten minste het wettelijk minimumloon. Het aandeel financieel onafhankelijke vrouwen (en mannen) is uiteraard lager dan het aandeel economisch zelfstandigen. Sinds 2011 is er een stijging te zien in het aandeel financieel onafhankelijke vrouwen. Vooral sinds 2014 is de groei sterk: tot 50% in 2017. Onder mannen daalde de financiële onafhankelijkheid vanaf 2007, maar is er sinds 2014 weer lichte stijging. In 2017 was driekwart van hen financieel onafhankelijk. De financiële onafhankelijkheid is weliswaar groter onder mannen, maar de vrouwen lopen in.

Meerderheid van de vrouwen vindt het belangrijk financieel op eigen benen te staan

De meeste vrouwen vinden een eigen inkomen belangrijk, vooral om het (samen) financieel goed te hebben en om in hun eigen levensonderhoud te kunnen voorzien. Mannen vinden dit nog belangrijker. Zij hebben ook vaker dan vrouwen het gevoel dat ze moeten werken omdat hun inkomen niet kan worden gemist.

Het belang dat vrouwen en mannen aan hun eigen inkomen hechten, hangt samen met hun huishoudenssituatie. Vrouwen die samenwonen met een partner hebben minder vaak het gevoel te moeten werken omdat hun inkomen niet kan worden gemist, zeker als ze kinderen hebben. Mannen met een partner en kinderen geven juist vaker dan alleenstaande mannen aan dat hun inkomen niet kan worden gemist. Ook vinden vrouwen die samenwonen met een partner, zeker als ze kinderen hebben, het minder vaak belangrijk om zelf genoeg te verdienen voor het eigen levensonderhoud dan vrouwen zonder partner (zie bijlage). Veel vrouwen en mannen vinden dat als je samenwoont, het niet uitmaakt wie wat verdient, zolang er genoeg inkomen binnenkomt om samen van te leven (Portegijs 2018).

Werkende mannen vaker economisch zelfstandig dan werkende vrouwen

Werkende vrouwen zijn minder vaak economisch zelfstandig dan werkende mannen. Van de werkende mannen heeft 90% een inkomen boven de norm van economische zelfstandigheid, tegenover 77% van de werkende vrouwen. Dat komt vooral doordat vrouwen veel vaker in deeltijd werken; slechts twee van de tien werkende mannen hebben een deeltijdbaan, tegenover ruim zeven van de tien vrouwen (zie Gaan vrouwen steeds meer werken?). Een voltijds werkweek levert vrouwen – net als mannen – vrijwel altijd een inkomen op boven het bijstandsniveau van een alleenstaande. In de weinige gevallen waarin dat niet zo is, gaat het vaak om zelfstandigen die weinig winst maakten of verlies leden. Deeltijdwerkers zijn minder vaak economisch zelfstandig dan voltijders. Vrouwen met een deeltijdbaan zijn het vaker dan mannen. Het verschil in het aandeel economisch zelfstandigen is vooral groot tussen vrouwen en mannen die tussen 0,3 en 0,6 vte werken: 51% van de vrouwen tegenover 38% van de mannen in deze groep is economisch zelfstandig. Dit komt doordat mannen met een deeltijdbaan vaker jong en laagopgeleid zijn, en meer dan vrouwen met een deeltijdbaan op een laag beroepsniveau werken (Van den Brakel en Leufkens 2011).

Vrouwen vaker dan mannen werkzaam zonder economisch zelfstandig te zijn

Voor 13% van de vrouwen is werk weliswaar de belangrijkste inkomensbron, maar ze zijn er niet economisch zelfstandig mee. Bij mannen is dat aandeel 5%. Bij hen is een uitkering relatief vaak debet aan hun economische onzelfstandigheid. Een op de tien vrouwen heeft geen eigen inkomen. Vrijwel altijd zijn dit gehuwde of samenwonende vrouwen die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van hun partner.

Het gemiddelde persoonlijk inkomen van alle vrouwen tussen 15 jaar en AOW-leeftijd (excl. scholieren en studenten) is 28.900 euro. Dat is 56% van het inkomen van mannen (47.400 euro) (2017-cijfers). Het lagere inkomen van vrouwen komt vooral doordat ze meestal in deeltijd werken (zie Gaan vrouwen steeds meer werken?). Daarnaast gaat onder meer het werken in minder goed betaalde sectoren en beroepen gepaard met een lager uurloon dan mannen (zie Neemt het loonverschil tussen mannen en vrouwen af?). Als gevolg van een lager inkomen uit betaald werk wordt er minder werkgerelateerd pensioen opgebouwd en komt bij verlies van werk de werkloosheids- of arbeidsongeschiktheidsuitkering van een vrouw lager uit.