Een week in kaart Editie 2

Hoeveel tijd besteden we aan de zorg voor het huishouden en anderen?

We besteden een deel van onze tijd aan onszelf (bv. als we een boek lezen of een bad nemen), maar ‘geven’ ook een deel aan anderen. Ouders zorgen voor kinderen en mantelzorgers zorgen voor hulpbehoevende naasten. Maar ook huishoudelijke taken worden vaak als ‘zorg’ gezien, omdat anderen (zoals huisgenoten) hier vaak van profiteren (Folbre 2006). Denk bijvoorbeeld aan een lekkere maaltijd of een schoon huis. De vraag hoeveel waarde Nederlanders hieraan toekennen en hoe dit zich verhoudt tot de waarde van betaald werk, wordt vaak gesteld maar is zeer moeilijk te beantwoorden (Putters 2015). In deze kaart laten we zien hoeveel tijd Nederlanders aan de zorg voor het huishouden en anderen (in het kort: zorgtaken) besteden. Is er tussen 2006 en 2016 net als bij de werkuren sprake van continuïteit of is dit domein meer in beweging? Hoe hebben de opleidingsverschillen zich ontwikkeld en hoe verschillen de levensfasen van elkaar?

Omdat zorg een van de belangrijkste domeinen is waar de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen zich manifesteert, besteedt deze kaart veel aandacht aan man-vrouwverschillen. Nederlands en internationaal onderzoek toont aan dat vrouwen nog altijd vaker huishoudelijke taken op zich nemen (Portegijs en Van den Brakel 2016; European Institute for Gender Equality 2017). De tijdsbestedingsdata stellen ons in staat om gedetailleerder te bekijken hoeveel tijd mannen en vrouwen aan zorgtaken besteden en hoe dit varieert naar opleidingsniveau en levensfase.

Hoeveel tijd besteden Nederlanders aan zorgtaken?

Nederlanders van 12 jaar en ouder besteden per week 22 uur aan zorgtaken. Dit is gemiddeld 3 uur per dag. Vrouwen besteden meer tijd aan zorgtaken dan mannen (zowel aan het totaal als aan de losse activiteiten). De bulk van de tijd voor zorgtaken gaat naar huishoudelijke taken als koken, opruimen, schoonmaken en de was doen. Hier besteden Nederlanders in 2016 2 uur per dag aan. Ook boodschappen doen, winkelen en gebruik van diensten vraagt redelijk wat tijd: 5 uur op weekbasis (3 kwartier per dag).

Aan het zorgen voor anderen besteedt de gemiddelde Nederlander minder dan een half uur per dag. De meeste mensen hebben echter geen mantelzorgtaken of zorgtaken voor een kind. We kunnen wel gericht naar de groepen met zorgtaken kijken. Ouders van kinderen onder de 4 jaar besteden bijvoorbeeld 15 uur per week aan de zorg voor en begeleiding van kinderen. Degenen die in de vragenlijst enige vorm van informele hulp aan volwassenen (binnen of buiten het eigen huishouden) hebben gegeven, besteden hier gemiddeld 3,5 uur per week aan.

Enige tijdwinst bij vrouwen

De technologische vooruitgang heeft slimme apparatuur voortgebracht en tegenwoordig kunnen we boodschappen, kleding en maaltijden makkelijk online bestellen. Dit zou een verklaring kunnen zijn voor de daling in de tijd die vrouwen aan huishoudelijke taken en boodschappen besteden. Ten opzichte van 2006 besteden vrouwen (van 12 jaar en ouder) hier bijna 2,5 uur per week minder aan. Bij mannen is er geen sprake van een daling.

Geen indicaties voor een intensivering van het ouderschap

Familiesociologen stellen dat ouders meer dan vroeger bij hun kinderen betrokken zijn. Het ‘intensieve ouderschap’ zou een nieuwe ideologie zijn waarbij ouders veel tijd, geld en aandacht in kinderen investeren (Altinas 2016). De tijdsbestedingscijfers bieden hier in Nederland geen bewijs voor. Bij zowel vaders als moeders zijn er geen significante verschillen tussen 2006 en 2016. In het verdiepende tijdsbestedingsrapport is voor 2011 en 2016 ook nagegaan hoeveel tijd ouders (van kinderen van 9 jaar en jonger) in het gezelschap van hun kinderen doorbrengen. In 2016 is dit gemiddeld bijna 30 uur voor vaders en bijna 40 uur voor moeders. In 2011 was dit respectievelijk 23 en 37 uur. In hoeverre er hier sprake is van een stijgende trend, is op basis van deze gegevens echter niet vast te stellen.

Nog geen toename in informele hulp zichtbaar

Ondanks de vergrijzing en de ambities van de overheid om mensen meer in de hulp voor anderen te laten participeren, neemt deze vorm van tijdsbesteding tussen 2006 en 2016 niet toe. Als we alleen kijken naar de tijdsbesteding van de groep die op enig moment in de dagboekweek hulp of zorg aan een volwassene gaf, valt op dat deze sterk schommelt. Ten opzichte van 2006 besteden degenen die informele hulp geven hier in 2016 meer tijd aan (3,4 versus 2,7 uur), maar in 2011 lag het gemiddelde nog iets hoger.

Is de kloof tussen mannen en vrouwen afgenomen?

Bianchi et al. (2012) hebben onderzocht of de verdeling van huishoudelijke taken tussen mannen en vrouwen in Amerika over de jaren eerlijker is geworden. De onderzoekers keken naar een lange periode: 1965-2010 en concludeerden dat de kloof tussen mannen en vrouwen inderdaad kleiner wordt. Deels omdat mannen meer zijn gaan doen, maar vooral omdat vrouwen minder zijn gaan doen.

In deze card stack kijken we 10 jaar terug. Hoewel het tempo van de vrouwenemancipatie meestal laag ligt, zijn er ten minste twee redenen om te verwachten dat de kloof tussen mannen en vrouwen is afgenomen. Zoals in de kaart Betaald werk is besproken zijn vrouwen iets meer gaan werken. Daarnaast is het opleidingsniveau van vrouwen gestegen en ligt deze bij jonge generaties ook boven dat van mannen. Bij deze hoogopgeleide groep is de kans groter dat zij egalitaire normen hebben (Merens en Bucx 2017).

De cijfers laten zien dat het verschil in zorgtaken (onder Nederlanders van 12 jaar en ouder) in 2006 12 uur per week was en in 2016 9 uur per week. Als enkel naar de huishoudelijke taken en het doen van boodschappen wordt gekeken, neemt het verschil af, van 10 uur per week naar 7,5 uur per week. Mannen en vrouwen lijken dus langzaam naar elkaar toe te groeien. Net als in Amerika komt dit doordat vrouwen steeds minder gaan doen en niet doordat mannen meer gaan doen.

Als we tot slot de tijdsbesteding van de hele bevolking aan huishoudelijke taken en zorg vergelijken met die van de beroepsbevolking valt vooral op dat er weinig verschillen zijn. Blijkbaar is de tijd die mensen aan zorg besteden dus slechts gedeeltelijk gerelateerd aan hun arbeidsdeelname. Mensen met kinderen besteden meer tijd aan het huishouden en zorgtaken. De ontwikkeling door de tijd heen is bij deze groep echter hetzelfde als bij de hele bevolking.

Opleidingsverschillen beperkt

Bij betaald werk zagen we niet alleen verschillen tussen mannen en vrouwen, maar ook tussen hoog- en laagopgeleiden. Omdat betaald werk en zorg gedeeltelijk communicerende vaten zijn, is het interessant om na te gaan of deze verschillen ook zichtbaar zijn bij de zorgtaken. Dit blijkt niet zo te zijn, op een enkele uitzondering na.

Daarnaast besteden de hoogopgeleide vrouwen op weekbasis 4 uur minder aan huishoudelijke taken dan laagopgeleide vrouwen. In 2006 was dit verschil groter (6 uur per week). Hoogopgeleide vrouwen besteden ook minder tijd aan informele zorg (ongeveer 1 uur per week). Mogelijk hebben hogeropgeleide vrouwen minder tijd voor zorgtaken omdat ze meer werken en de financiële middelen hebben om deze taken uit te besteden (Heisig 2011).

Verschillen tussen ouders en mensen zonder kinderen groter voor vrouwen dan mannen

Vrouwen voelen zich nog altijd meer verantwoordelijk voor de organisatie van het huishouden en de zorg voor kinderen dan mannen (Wiesmann et al. 2008; Ridgeway 2011; Portegijs en Van Brakel 2016). Daarnaast werken zij in de levensfase met kinderen minder uren waardoor zij meer tijd voor zorgtaken hebben (bekijk ook de kaart Betaald werk.) Dit suggereert dat vrouwen hun tijdsbesteding aan zorgtaken meer afstemmen op hun privésituatie. De cijfers onderschrijven dit. Zo besteden mannen die samenwonen met een partner en tenminste een kind per week 2 uur meer aan de zorg voor het huishouden en anderen dan mannen die samenwonen maar (nog) geen kinderen hebben. Het verschil tussen vrouwen (die samenwonen met een partner) met en zonder kinderen is met 10 uur per week echter veel groter. Ook bij werkenden is het verschil in zorguren het grootst bij de stellen met kinderen. Wel is de kloof tussen mannen en vrouwen iets kleiner dan bij de hele bevolking. Ook zonder dat er verantwoordelijkheden voor een kind of een partner zijn, besteden vrouwen meer tijd aan zorgtaken. Het verschil bij alleenstaanden is bijvoorbeeld 5 uur per week.

Man-vrouwverschillen ook groot bij jongeren en 65-plussers

Om de tijdsbesteding van de 20-65-jarigen in een context te zetten, kijken we eveneens naar de levensfasen ervoor en erna. De meisjes in de leeftijd van 12-19 jaar besteden per week ruim 3 uur meer aan de zorg voor het huishouden en anderen dan jongens in deze leeftijd. Mogelijk meten we hier deels de taken die ouders aan hun kinderen geven. En wat gebeurt er na het 65e levensjaar, wanneer beide partners meestal niet meer (hoeven te) werken? In vergelijking met de gezinsfase ligt de tijdsbesteding van mannen en vrouwen hier relatief dicht bij elkaar. Maar nog altijd zorgen samenwonende vrouwen 9 uur per week meer dan samenwonende mannen. Onder de alleenstaande ouderen is het verschil 5 uur per week.