Een week in kaart Editie 2

Hoeveel vrije tijd hebben Nederlanders en hoe richten zij dit in?

De vorm van tijdsbesteding die we in deze kaart onder de loep nemen is de vrije tijd. De hoeveelheid en aard van de vrije tijd is vaak een indicator voor de kwaliteit van leven (Stiglitz et al. 2010; Verbeek en De Haan 2011; Bijl et al. 2015). Dit is niet voor niets. Mensen kunnen de vrije tijd gebruiken om te ontspannen, sociale banden te versterken, te sporten en zich te ontwikkelen. Daarnaast is dit ‒ zoals de naam al zegt ‒ de vorm van tijdsbesteding waarbij mensen de meeste vrijheid en autonomie hebben. De hoeveelheid en inrichting van vrije tijd is deels een keuze, maar hangt ook sterk samen met iemands persoonlijke omstandigheden. Iemand met een drukke baan en kleine kinderen houdt bijvoorbeeld weinig tijd over voor vrijetijdsactiviteiten, terwijl iemand die werkloos is heel veel vrije tijd heeft maar hier niet per se veel plezier aan beleeft. In deze kaart gaan we na hoeveel tijd mensen aan vrijetijdsactiviteiten besteden en hoe zij hun vrije tijd inrichten. Ook onderzoeken we welke opleidings- en man-vrouwverschillen er zijn en welke levensfasen het meest vrijetijds-‘arm’ en ‘rijk’ zijn.

Hoeveel vrije tijd hebben we?

Vrije tijd is een overkoepelende term voor meerdere deelactiviteiten, waaronder media en ICT (zoals televisiekijken), sociale contacten (zoals familiebezoek), hobby's (zoals muziek maken) en cultuurdeelname (zoals theaterbezoek). In totaal besteden Nederlanders van 12 jaar en ouder iets meer dan 42 uur per week aan deze activiteiten. Als de tijdsbesteding aan vrijwilligerswerk en bijeenkomsten ook wordt meegerekend, komt het totaal op bijna 44 uur per week uit. Op een gemiddelde zaterdag en zondag hebben mensen ongeveer 7,5 uur aan vrije tijd. Op de doordeweeks dagen schommelt dit tussen de 5 uur en een kwartier op een gemiddelde dinsdag en 6 uur op een gemiddelde vrijdag.

Media en ICT (19,6 uur per week) en sociale contacten (8,2 uur per week) zijn de meest populaire vormen van vrije tijd. Als we nog verder inzoomen is te zien dat de categorie media en ICT vooral uit televisiekijken bestaat (gemiddeld 2 uur per dag). Mannen besteden een groter deel van hun vrije tijd aan media dan vrouwen. Hier staat tegenover dat ze in vergelijking met vrouwen minder tijd aan sociale contacten besteden.

De totale hoeveelheid vrije tijd varieert weinig tussen 2006 en 2016. Ook het man-vrouwverschil is gelijk in omvang gebleven. Als we gedetailleerder naar de losse activiteiten kijken, valt op dat mensen in 2006 vaker rapporteerden dat ze aan het uitrusten en ontspannen waren. Ook lijkt er tussen 2006 en 2011 een aantal verschuivingen plaats te hebben gevonden die in 2016 weer zijn teruggedraaid. Zo is de tijdsbesteding aan media en ICT tussen 2006 en 2011 gestegen, maar ligt dit in 2016 weer op het niveau van 2006.

Laagopgeleiden hebben meer vrije tijd dan hoogopgeleiden

Mensen met een lager opleidingsniveau rapporteren meer vrije tijd dan middelbaar en hoogopgeleiden. Dit verschil blijft staan als we de jongeren en 65-plussers (die in vergelijking met de andere groepen laagopgeleid zijn en weinig werken) buiten beschouwing laten. Dit patroon komt overeen met de resultaten van eerder internationaal onderzoek (Gershuny 2009; Gimenez-Nadal en Sevilla-Sanz 2011; Sevilla et al. 2012; Cloïn 2013). De meest gehoorde verklaring voor dit verschil is dat hoogopgeleiden veel status koppelen aan een druk leven en lange werkdagen. Hierdoor blijft er weinig ruimte over voor vrije tijd. Laagopgeleiden werken vaker minder uren en zijn vaker werkloos, waardoor zij juist een relatief groot deel van hun tijd aan vrijetijdsactiviteiten (kunnen) besteden. Zie ook de kaart Betaald werk.

Om na te gaan of de opleidingsgroepen hun tijd verschillend inrichten, zijn twee activiteiten uitgelicht: sport en uitrusten. Sport is een voorbeeld van een ‘intensieve’ activiteit, die geld kan kosten en waar een zekere status aan verbonden is. Uitrusten is daarentegen een minder intensieve activiteit die per definitie niet georganiseerd is. De verschillen in sport zijn verwaarloosbaar, maar bij uitrusten is duidelijk te zien dat laagopgeleiden hier meer tijd aan besteden. Aanvullende analyses voor het tijdsbestedingsrapport laten zien dat de opleidingsverschillen in vrije tijd met name aan verschillen in mediagebruik moeten worden toegeschreven.

Verschillende levensfasen, verschillende mogelijkheden

Zoals uit de rest van deze card stack blijkt is de periode waarin mensen werken en thuiswonende kinderen hebben relatief druk. Cijfers over de hoeveelheid vrije tijd laten dan ook zien dat samenwonende ouders de minste vrije tijd hebben (ongeveer 33 uur per week). Jongeren, maar vooral ouderen hebben veel vrije tijd. Mannen van 65 jaar en ouder (zonder partner) hebben de meeste vrije tijd (ongeveer 59 uur per week).

Er zijn ook verschillen in de samenstelling van de vrije tijd. In vergelijking met de oudere leeftijdsgroepen besteden jongeren meer tijd aan sport en sociale contacten. Deze activiteiten zijn actiever en vinden vaker buitenshuis plaats. De afwezigheid van jonge kinderen en gezondheidsklachten maakt deelname aan deze activiteiten waarschijnlijk makkelijker. Media en ICT-gebruik ‒ in dit figuur de meest passieve vorm van tijdsbesteding ‒ is in alle levensfasen populair. In de latere levensfasen wordt hier de meeste tijd aan besteed. Dit komt met name doordat 65-plussers relatief veel televisiekijken.